Ukrayna: oğurlanmış jurnalist danışır:

Rusiya qüvvələri Ukraynada media işçilərini daha çox hədəfə alır, nəzarəti altında olan ərazilərdə müstəqil jurnalistləri qorxudur, hədələyir və oğurlayır.

İlk oğurlanan jurnalistlərdən biri 35 min əhalisi olan Nova Kaxovkada Xerson qəzeti olan “Novıy Den”in əməkdaşı Oleq Baturin olub. O, martın 12-də oğurlanıb və 8 gündən sonra sərbəst buraxılanana qədər fiziki və psixoloji təzyiqlərə məruz qalıb.

IWPR Ukrayna redaktoru Andrey Yanitskyi Baturin ilə yaşadıqları və Xersondakı rus işğalı altındakı həyatı barədə danışıb.

IWPR: Martın 12-də sizi oğurlayanda nə baş verdi?

Oleq Baturin: Tanıdığım bir fəal, naməlum telefon nömrəsindən mənə zəng etdi və axşam avtovağzalda görüşməyi təklif etdi. Sonradan öyrəndiyimə görə, o vaxt o, artıq ruslar tərəfindən qaçırılıbmış. Mən stansiyaya gəldim və orada məni silahlı əsgərlər mühasirəyə aldılar. Sənədlərimi və telefonumu onlara verməyimi tələb etdilər, amma onları özümlə götürməmişdim. Məni qandallayıb mikroavtobusda yerə atdılar. Onlardan biri arxamdan təpiklə vurdu. Məni şəhər icra hakimiyyətinə gətirdilər, orada dindirdilər. Döyüldüm. Məni başqa binaya, polisə apardılar. Orada məni generatora qandalladılar və martın 13-ü səhərə qədər soyuq otaqda saxladılar. Qandallar çox sıx olduğundan əllərim şişmişdi. Səhər isə məni başqa yerə apardılar və düşündüm ki, məni öldürəcəklər.

Amma elə uzaq yol getdik, anladım ki, ən azı indi məni öldürməyəcəklər. Məni başqa binaya gətirdilər. Sonradan öyrəndim ki, ora, Xerson vilayəti administrasiyasıdır.

Xersonda nə baş verdi?

İlk gün mənə su, yemək vermədilər, tualetə getməyə icazə vermədilər. Xersonda şərait artıq daha yaxşı idi. Dindirmələr fiziki təzyiq olmadan keçirdi - təzyiq yalnız psixoloji idi.

Sizdən nə soruşuldu?

Mənə qarşı heç bir konkret etiraz irəli sürülməmişdir. Amma onlar çox gözəl başa düşdülər ki, mən jurnalistəm. Dedilər ki, ey jurnalist, yazmaqdan əl çək! Onlar başa düşmürdülər ki, insanlar sadəcə öz istəkləri ilə meydana çıxa bilərlər.

Mən qışqırıqlar eşitdim, başqalarının dindirildiyini eşitdim. Yəqin ki, Ukraynalı yaralı qazilər idilər. Bir daha belə bir şey eşitmək istəməzdim. Onlara sadəcə işgəncə verilirdi.

Dindirmələrdən sonra barmaq izlərimi götürdülər, nəzarətlərinə olduğuma dair xəbərdarlıq etdilər və məni buraxdılar - hətta məni Nova Kaxovkaya apardılar. Səkkiz gün əsirlikdə qaldım.

Niyə saxlanıldığınıza dair açıqlamanız var mı?

Düşünürəm ki, bu, nəşrlərimdə yerli idarəçiliklə bağlı səlahiyyət əldə etmiş xırda quldurlar, korrupsiya ilə bağlı tənqidi materiallarıma görə qisas idi.

Ruslarla bağlı sizi nə təəccübləndirdi?

Onların suallarını eşidirdim: “Böyük Vətən Müharibəsi [İkinci Dünya Müharibəsi] nə vaxt başladı? Niyə 9 May Qələbə Gününü qeyd etmirsiniz?” [Nasist məğlubiyyətinin ertəsi günü]. Onlara deyilirdi ki, biz bu bayram qeyd edirik və mayın 9-da Xersonda xeyli insan küçələrə çıxır. Onlar [ukraynalıların nasist tərəfdarı olmadıqlarını] qəbul edə bilmirdilər. Bu, onlar üçün şablonların qırılması idi.

Etirazlar da onlara çox təəccüblü gəlirdi. Dindirildikdən sonra mən küçədən səs eşitdim. Məlum oldu ki, ukraynayönümlü böyük mitinq gedir. Və bu əsgərlər bir-birinə dedilər ki, xalqın nəyə etiraz etdiyini başa düşmürlər. “Biz onları xilas etməyə gəlmişik və onlar burada mitinqlər keçirirlər”. Amma bu o demək deyil ki, onlar Ukrayna ərazilərinin işğalı ilə bağlı fikirlərini dəyişdilər. Nikolayevi, Odessanı tutacaqlarını və bütün bu “anlaşılmazlığı” həll edəcəklərini dedilər.

İşğalçı qüvvələr şəhərinizdə nə vaxt peyda olub?

Martın 8-də ruslar artıq yerli ukraynalı aktivistin yanına gedirdilər və növbəti üç gün ərzində böyük magistral yollarda nəzarət-buraxılış məntəqələri qurdular. Onlar yaşayış məntəqələrini gəzməyə, yerli hakimiyyət orqanları ilə danışmağa və onları öz tərəflərini tutmağa razı salmağa başladılar.

Tədricən ruslar bütün Xerson vilayətində mövqelər tutmağa başladılar. Çoxlu sayda əsgər məktəblərdə və uşaq bağçalarında vəzifə tutmağa başladı. Xüsusilə, Zelenıy Pod şəhərində hərbi baza tikilib. Dnepr boyu bütün kəndləri tutdular, boş qalan evləri ələ keçirdilər.

Rusların gəlişi ilə sadə insanların həyatı necə dəyişdi?

Ukrayna kabel televiziyası dərhal Rusiya televiziyasına keçdi və az sonra yerli televiziya xəttləri də dəyişdirildi. Sonra basqınlar başladı. Keçən gün Kaxovkanı “kabus” yaşanıb: maşınları saxlayıb insanların sənədlərini yoxlayırdılar. İnsanlar kəndlərdən hərbi texnikanın keçdiyini deyirdilər.

Ruslar necə davranırlar?

Kiyev yaxınlığında talanlar qeydə alınıb, dinc əhalinin öldürülməsi və zorlama halları da qeydə alınıb. Mənə quldurluqlar barədə də məlumat veriblər. İnsanlar bazara ət satmağa gedirlər, ruslar onları saxlayıb əti götürürdülər. Yaxud şəxsi evin həyətinə girib donuz görüb dərhal onu nahar üçün öldürürlər. Onlar yanğınsöndürən maşınları, məktəb avtobuslarını, təcili yardım maşınlarını oğurlayıb, şəxsi avtomobilləri götürürdülər. Bir halda maşını işə  sala bilməyəndə, avtomatla vururdular.

Yerlilərə qarşı bu münasibəti necə izah etmək olar? Rusların yeməyi yoxdur?

Xeyr, onların qida maşınları Krımdan davamlı olaraq gəlir. Daha doğrusu, gül-çiçəklə qarşılanmadıqları üçün yerli əhalini “kabus” yaşadırdılar.

Əhali üçün kifayət qədər qida və dərman varmı?

Ərzaqla bağlı vəziyyət az-çox var, anbarlarımız, ehtiyatlarımız var. Amma dərmanlarla bağlı vəziyyət dəhşətdir. Antibiotik yox, qrip dərmanları yox.

Rusiya təbliğatı deyir ki, onlar yerli sakinlərə ərzaq və dərman paylayırlar. Bu doğrudur?

Ərzaq dəstləri əməkdaşlar tərəfindən paylanıldı, amma nə verdiklərini bilmirəm. Tanışlarımdan heç biri bu qida paketini qəbul etməyib.

Xerson vilayətində hələ də müstəqil jurnalistlər var?

Bəzi jurnalistlər var, lakin bir çox onlayn saytlar bağlanıb və ya fəaliyyəti dayandırılıb. Bəziləri yalnız sosial şəbəkələrdə görünür. Vətəndaş jurnalistlər adlandıra bilinəcək, yəni mühüm məqamlarda kamerası, smartfonu olan adi insanların təsiri artıb.

BBC kimi xarici jurnalistlər bölgədə işləyirmi?

Xersonda hələ də “Novaya qazeta” var, bəzi müstəqil KİV-lər var, amma mən televiziyada görməmişəm. Halbuki rus təbliğatçıları çoxdur, rus tamaşaçısı üçün “görüntü” yaradırlar.

Xersonda ukraynalılar tank və pulemyotlarla silahlanmış işğalçılara etiraz edirlər. Onlar qorxmurlar?

Qorxurlar, təbii ki, xüsusilə ilk vaxtlar insanlar qorxurdular. Ancaq ilk hərəkətdən dərhal sonra qorxu hissi yox oldu. İnsanlar qorxmamaq üçün çölə çıxmağa başladılar. Görürlər ki, tək deyillər, çoxları işğalla razılaşmır, ona görə də küçəyə çıxırlar. Amma ruslar getdikcə daha aqressiv davranırlar; insanlar artıq güllələyir və yaralayırlar. İnsanlar tutub-saxlanılır.

Bunun onlara təsir edəcəyini düşünmürəm. Onlar torpağı işğal ediblər, lakin insanların beynini işğal edə bilməyiblər. Xerson sakinləri ukraynapərəst hisslərini açıq şəkildə ifadə edirlər.