حذف یارانه‌ها بی‌دردسر تا حالا

در حالیكه پلیس در اولین روز اجرای برنامه حذف یارانه‌ها در خیابان‌ها و میادین اصلی تهران و دیگر شهرهای مهم سراسر ایران مستقر شده بود تا آماده مقابله با شورش‌های احتمالی باشد، مردم به عابربانك‌ها هجوم بردند تا زودتر پولی را كه دولت به حساب آنها ریخته بود بردارند.

سرانجام طرح بزرگ اقتصادی برای حذف یارانه‌ها و آزادسازی تدریجی قیمت ها كه در قالب رسمی به عنوان "هدفمند شدن یارانه‌ها" نامگذاری شده است، در روز ۲۹ آذر آغاز شد. قرار است یارانه کالاهای اساسی نظیر انواع سوخت، برق، آب، گندم و نان، برنج، روغن، شیر وشکر در مدت پنج سال حذف شده و این کالاها و خدمات با قیمت آزاد عرضه شوند. شبکه‌های مختلف رادیو و تلویزیون دولتی مدت‌ها بود که برنامه‌های مختلفی را برای توضیح چگونگی اجرای این طرح و آماده شدن مردم برای افزایش قیمت‌ها پخش مي‌کردند. مسئولان و كارشناسان به مردم اطمینان می‌دهند كه اگر درست مصرف كنند، بهای آب، برق و یا گاز مصرفی آنها تغییر چندانی نمي‌كند.

دولت در طرح گسترده‌ دیگری، كلاس‌های آموزشی مخصوص كارمندان دولت برای تفهیم این طرح اقتصادی برگزار كرده است. یك دبیر دبیرستان كه در این كلاس‌ها شركت كرده مي‌گوید در این كلاس‌ها به آنها گفته شده تا به مردم بگویند "این طرح برای آینده اقتصاد كشور مفید است." همچنین یك مامور حراست وزارت مخابرات که طبیعتا عضو سازمان بسیج وزارتخانه نیز هست گفت "بخشنامه‌ای دولتی ما را موظف كرده است تا كارمندانی كه به یارانه‌ها اعتراض كنند، اخراج كنیم."

دولت هشدار داده که منتقدان حذف یارانه‌ها را تحمل نخواهد کرد. یک شب پیش از آغاز اجرای طرح یک اقتصاددان چپ‌گرای ایرانی با نام فریبرز رییس‌دانا که منتقد حذف یارانه‌ها بود بازداشت شد تا دولت نشان دهد که در تهدید خود جدی است. مهدی غضنفری، وزیر بازرگانی حتی اعلام کرد که کسانی که بخواهند در اجرای طرح خللی ایجاد کنند به عنوان مفسد اقتصادی محاکمه خواهند شد، جرمی که می‌تواند طبق قانون مجازات آن اعدام باشد. در عین حال هزاران بازرس دولتی قرار است تا بر عملکرد اصناف نظارت کنند تا مبادا آن‌ها کالایی را گران‌تر از قیمتی که دولت مشخص کرده بفروشند.

در حالی که سایت‌های مخالف حکومت خبر از شورش مردم بولیوی در اعتراض به حذف یارانه های مواد سوختی در این کشور - که تقریبا همزمان با ایران آغاز شده بود - را با آب و تاب منتشر می‌کردند، رسانه‌های داخل کشور این خبر را به طور کامل بایکوت کردند.

اما اوضاع آرام‌تر از آنی پیش رفت كه دولت انتظار داشت. اجرای طرح حذف یارانه‌ها مصادف با شب یلدا - طولاني‌ترین شب سال در نیمکره شمالی - در ایران بود كه ایراني‌ها رسم دارند تا آن شب را جشن بگیرند. با اینكه اعلام آغاز طرح حذف یارانه به جامعه شوك جدی وارد كرد اما مانع مردم برای برگزاری جشن یلدا نشد، هر چند تا پاسی از شب مردم در صف عابربانك ها منتظر دریافت و یا جابجایی پول از حساب به حسابی دیگر بودند.

هجوم مردم به عابربانك‌ها، باعث شد تا سیستم شتاب بانكی در بیشتر شهرهای ایران و به خصوص در استان‌های كرمان، لرستان، خراسان و سیستان و بلوچستان مختل شود. حتی دسترسی شعبات بانك‌ها به سیستم كامپیوتری مركزی هر بانك هم پیوسته قطع و وصل مي‌شد. مردم از ترس اینكه دولت ممكن است پشیمان شود و پولها را در حساب‌ها مسدود كند و یا پس بگیرد، به برداشت پول اقدام كردند. یكی از منتظران صف برداشت پول به میانه گفت که او "بلافاصله پول یارانه‌ها را به حساب دیگری منتقل كرده و از دسترس دولت دور كرده است."

با اینكه بیشترین تعداد مخالفان دولت در تهران زندگی مي‌كنند، تهراني‌ها تاكنون آرامش و سازگاری بیشتری از خود در برابر این طرح نشان داده‌ و با خونسردی بیش‌تری هم برای دریافت پول خود به بانک‌ها مراجعه کردند. افزایش قیمت بنزین تا حتی هفت برابر قیمت قبلی آن باعث شد تا تعدادی از مردم از آوردن خودروهای شخصی خود به خیابان‌ها جلوگیری كنند. محمدرضا محمودی معاون استاندار تهران خبر از كاهش ۵ تا ۱۰ درصدی ترافیك در تهران در روزهای پس از هدفمند کردن یارانه‌ها داد و اظهار امیدواری کرد که با افزایش بیش‌تر این رقم آلودگی هوای شهر هم كه بیش از یك ماه است به نگرانی اول ساکنانش تبدیل شده کم‌تر شود.

گفت و گوهای مردم در تاكسی و بقالي‌ها، حكایت از آن دارد كه مردم طرح حذف یارانه‌ها را جدی گرفته‌اند و به نظر مي‌رسد خود را برای زندگی در شرایط جدید اقتصادی آماده كرده و محتاطانه رفتار مي‌كنند. لامپ های اضافی را خاموش مي‌كنند، آب را با دقت بیش‌تری مصرف مي‌كنند و خیلی از کسانی كه تا چند روز پیش پنجره‌های خود را در حالی‌که بخاري‌ها روشن بود باز مي‌گذاشتند، حالا تصمیم گرفته‌اند تا شیشه‌های دوجداره برای پنجره‌ها كار بگذراند تا از هدررفت انرژی جلوگیری كنند. وزارت نیرو ده روز پس از آغاز طرح حذف یارانه‌ها از كاهش هفت درصدی مصرف برق، پنج درصدی مصرف آب و پنج درصدی گاز خبر داد. با این‌همه شهروندان كلان شهر تهران نگران قبوض برق و آبی هستند كه قرار است دو تا سه ماه دیگر به دست‌شان برسد. یك خانم لیسانس ادبیات كه خانه‌داراست مي‌گوید،" واقعا نمي‌دانم با این صرفه‌جویي‌ها، اوضاع درست مي‌شود یا نه."

اما در شهرستان‌ها اوضاع با تهران اندكی متفاوت است. به نظر مي‌رسد مردم تصور خاصی از طرح حذف یارانه‌ها ندارند و به همین دلیل همچنان جریان عادی زندگی خود را بدون تغییر خاصی دنبال مي‌كنند. یك روزنامه‌نگار اقتصادی مي‌گوید "تا زمانی كه قبض آب و برق و گاز دست‌شان نرسد، مردم نمي‌دانند این طرح چیست و چه رفتاری باید بكنند." هم اكنون در شهرهایی كه هنوز سیستم گازشهری وجود ندارد، مردم باید برای هر كپسول گاز كه قبل از این طرح به قیمت هزار تومان خریداری مي‌كردند، بیش سه برابر قیمت یعنی ۳۲۰۰ تومان بپردازند. هزینه‌های دیگر مانند افزایش قیمت نفت و گازوئیل هم به تدریج اثر خود را روی كالاها نمایان مي‌سازد.

با وجود آن که آرامش روزهای اخیر برای خود دولت هم غیر منتظره بوده است اما یك كارشناس اقتصادی معتقد است "دو تا سه ماه طول مي‌كشد تا این طرح تاثیر خود را روی زندگی مردم نشان دهد و آنوقت باید واکنش آن‌ها را دید."

یك اقتصاددان معتقد است که حذف یارانه‌ها اقدامی ضروری برای اقتصاد ایران است اما آنچه مهم است، نحوه اجرای این کار است. او می‌گوید: "دولت به همكاری مردم برای موفقیت این طرح احتیاج دارد، پس باید با مردم روراست باشد." به اعتقاد این اقتصاددان، چندماه میان زمان آغاز طرح تا آشكار شدن تاثیرات آن، فرصت خوبی برای دولت است تا با ارائه اطلاعات صحیح به مردم آنها را به همكاری دعوت كند و از تهدید مردم پرهیز كند."