سرنوشت تلویزیون مشترک همچنان در ابهام

ابراهیم گیلانی در لندن

راه‌اندازی تلویزیون مشترک فارسی زبان سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان برای چندمین بار به تعویق افتاده است.

علی اصغر شعردوست، سفیر ایران در تاجیکستان چندین ساعت پیش از آغاز سال نوی ایرانی در گفت‌وگو با خبرگزاری نیمه رسمی مهر اطلاع داده بود که نخستین برنامه تلویزیونی مشترک سه کشور ایران، تاجیکستان و افغانستان همان شب پخش خواهد شد. او همچنین افزوده بود که ظرف چند روز تلویزیون مشترک کشورهای فارسی زبان به صورت رسمی کار خود را آغاز خواهد کرد.

با وجود گذشت یک ماه هنوز خبری از راه‌اندازی این تلویزیون نیست.

ایران، افغانستان و تاجیکستان سه کشور اصلی فارسی زبان دنیا به شمار می‌روند. آنان بیش از یک دهه است که درباره این طرح مشترک مذاکره می‌کنند.

این طرح اولین بار پس از فروپاشی اتحادجماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱و استقلال تاجیکستان از سوی دولت اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران مطرح شد. در آن دوره، توجه ایران به جمهوری‌های تازه استقلال یافته آسیای میانه و قفقاز جلب شده بود که بخش وسیعی از حوزه تمدنی قدیم ایران را تشکیل می‌دهند. آغاز جنگ‌های داخلی در تاجیکستان و افغانستان در دهه ۹۰اما مقدمات اجرای این طرح را برای یک دهه به فراموشی سپرد.

در ماه مرداد ۱۳۸۵و در جریان نشست سران سه کشور در دوشنبه پایتخت تاجیکستان بود که احمدی‌نژاد دوباره ایده ایجاد یک شبکه سراسری مشترک تلویزیونی را مطرح کرد.

در بهمن سال ۱۳۸۷عزت‌الله ضرغامی رئیس رادیو و تلویزیون دولتی ایران که منصوب آیت‌الله خامنه‌ای رهبر این کشور است برای اجرایی کردن این طرح به افغانستان و تاجیکستان سفر کرد.

سرمایه اولیه این شبکه دو میلیون و ۵۰۰هزار دلار اعلام شده و قرار است در شهر دوشنبه در تاجیکستان با ۱۱۰کارمند فعالیت خود را آغاز کند.

یکی از مهم‌ترین بحث‌ها درباره راه‌اندازی این پروژه سیاست‌گذاری‌های خاص هر یک از سه کشور در زمینه رسانه بوده است.

در حال حاضر رسانه‌های دو کشور افغانستان و تاجیکستان فضای باز و آزادانه‌تری را نسبت به ایران تجربه می‌کنند. پس از انتخابات ریاست جمهوری اخیر در ایران تاکنون بیش از ۱۰۰روزنامه‌نگار دستگیر شده‌اند. رادیو و تلویزیون دولتی ایران که - پر مخاطب‌ترین رسانه این کشور نیز هست - سیاست‌های سختی در سانسور اخبار و برنامه‌ها دارد. سانسور‌ها فقط در زمینه مسایل سیاسی نیست بلکه در شیوه نمایش دادن زنان، پخش موسیقی و رقص و بسیاری دیگر از مواردی که مخالف ایدئولوژی مذهبی حکومت است محدودیت‌های شدیدی اعمال می‌شود.

اجرای موسیقی و نشان دادن آلات موسیقی و رقص و آواز زنان در تلویزیون‌های افغانستان و تاجیکستان امری عادی و مرسوم است. این در حالی است که رییس رادیو و تلویزیون ایران در آذرماه سال گذشته از اعمال محدودیت‌های بیشتر از جمله کاهش پخش موسیقی و ممنوعیت آرایش کردن خانم‌ها در تلویزیون خبر داد. او حتی شوخی‌ میان زنان و مردان در تلویزیون و رادیو را ممنوع اعلام کرد و گفت: اگر در برنامه‌ای مهمان زن داریم باید مجری هم زن باشد. ضرغامی هدف اصلی رادیو و تلویزیون ایران را سوق دادن جوان‌ها به سوی دین نامید.

در مذاکره‌هایی که هیات‌های سه کشور در تیر ۸۷در مورد محتوی و ساختار برنامه‌های تلویزیون مشترک داشتند به طور مشخص درباره امکان پخش برنامه‌های کنسرت و رقص و پوشش و حجاب مجری‌های زن صحبت شد.

در همین حال عزت‌الله ضرغامی رییس رادیو و تلویزیون ایران هفتم اسفندماه سال گذشته اعلام کرد که کشورش مخالفتی ندارد که برنامه‌های تلویزیونی افغانستان و تاجیکستان منطبق با سیاست‌های ایران نباشد. او افزود: اما برنامه‌هایی که ما از جمهوری اسلامی ایران ارائه می‌کنیم کاملاً با ضوابط نظارت جمهوری اسلامی ایران تطبیق می‌کند.

اسدالله رحمان‌اف، رئیس کمیته رادیو و تلویزیون تاجیکستان اعلام کرده که کشورش تمام اقدامات لازم جهت تاسیس تلویزیون مشترک را به اجرا گذاشته است. اما به نظر می‌رسد که افغانستان نگرانی‌های بیشتری در این باره دارد. سفير ايران در تاجيكستان در ۲۵بهمن ماه ۸۸به صراحت علت به تاخير افتادن تاسيس شبكه مشترك تلويزيوني را عدم پاسخ مشخص وزارت فرهنگ افغانستان عنوان كرده است.

مقامات افغان پیش از این بهانه می‌آوردند که در کنار زبان فارسی، برنامه هایی نیز به زبان پشتون به عنوان دیگر زبان رسمی افغانستان ارایه شود.

سيد مخدوم رهين، وزير اطلاعات و فرهنگ افغانستان كه تازه كارش را آغاز کرده با سردی از ایده تلویزیون مشترک استقبال کرد و به روزنامه افغانی ماندگار گفت که از سوابق طرح ايجاد اين تلويزيون اطلاعي ندارد.

گفته می‌شود که نگرانی اصلی افغان‌ها تلاش ایران برای تبلیغ و ترویج نگاه ایدئولوژیک و سیاسی خاص خود در این تلویزیون باشد. یکی از مدیران سابق رادیو و تلویزیون افغانستان که نمی‌خواهد اشاره‌ای به نامش شود می‌گوید که برای دیدن برنامه‌های تلویزیون ایران می‌توان به شبکه‌های متعدد ماهواره‌ای نگاه کرد پس چه نیازی به سرمایه‌گذاری مشترک و نزاع بعدی بر سر برنامه‌های آن است؟

ایران با تاسیس شبکه تلویزیونی العالم به زبان عربی در سال ۲۰۰۳و در آستانه حمله آمریکا به عراق توانست قدرت موثری بر افکار عمومی مردم منطقه به دست آورد و حتی برای مدتی رسانه غالب در عراق باشد.

شهباز هراتی روزنامه نگار افغان می‌گوید که احتمال دارد مقام‌های افغان نگران پخش برنامه‌هایی نظیر برنامه شبکه‌های العالم از تلویزیون مشترک فارسی زبان باشند.

ستیز با سیاست‌های آمریکا که دولت فعلی افغانستان استقرارش را مدیون این کشور می‌داند، یک رویه مرسوم در برنامه‌های رسانه‌های دولتی ایران است.

شاید برای همین است که ضرغامی اعلام کرده کشورش برنامه‌هایی را روی آنتن می‌برد که حساسیت‌های مورد توجه سه کشور لحاظ شود.

با این حال شکی نیست که ایران با سابقه وقدرت بسیار زیاد در تولید رسانه‌‌ای دست بالا را در تلویزیون مشترک خواهد داشت. در ایران سالانه ۳۰۰فیلم سینمایی و نزدیک به چهار هزار ساعت سریال تلویزیونی تولید می‌شود. هم اکنون نیز تعدادی از سریال‌ها و فیلم‌های ایرانی از شبکه‌های مختلف تلویزیون تاجیکستان در حال پخش است.

مقامات ایرانی در حالی اصرار بر راه‌اندازی شبکه مشترک تلویزیونی فارسی زبان دارند که رقبای خارجی نیز آن‌ها را تهدید می‌کنند. دولت ایران اقدام به ارسال پارازیت‌های سنگین بر روی شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای فارسی زبان خارجی نظیر بی‌.بی‌سی و صدای آمریکا کرده که در پی حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری این کشور نقش موثری در انعکاس سخنان مخالفان حکومت داشتند. ایران تهدید به قطع ماهواره‌های مخابراتی و رادیوتلویزیونی‌اش در صورت ادامه دادن به ارسال پارازیت‌ها شده اما مقامات حکومتی توجهی به این تهدید ندارند و کار خود را با جدیت بیش‌تری دنبال کرده‌اند.

در کنار شبکه‌های ماهواره‌ای خبری و سیاسی، شبکه‌ای مانند فارسی وان هم هست که با پخش فیلم‌ها و سریال‌های محبوب آمریکایی به همراه دوبله و گاه زیرنویس فارسی رقیب تلویزیون ایران شده است و در کشورهای افغانستان و تاجیکستان نیز بینندگان فراوانی دارد.

ابراهیم گیلانی نام مستعار یک روزنامه‌نگار ایرانی و تحلیلگر سیاست خارجی مقیم لندن است.