زعفران د 'کوکنارو' ځاى ناستى

د نړۍ دترټولو لوړې بيې بوټي د کرکيلې مفکوره د داسې يوې وسيلې په توګه تر پام لاندې نيول شوې، چې د افغانستان په شمالي ولايتونو کې د کوکنارو د کرلومخه پرې ونيول شي.

هغه مهال چې تېره مياشت دولتي تلويزيون د غلو د تناوب د پروژو په هکله يوپروګرام خپور کړ، نو زيات شمېر کروندګرو د کرنې او مالدارۍ رياست ته مراجعه وکړه.

د بلخ د ولايت يو کروندګر، حسن قلي، چې د حالاتو د معلومولو لپاره د مزارشريف ښار ته راغلى، وايي: "که زه وکړاى شم، چې زعفران وکرم، نو زيات به خوشحاله شم." نوموړى زياتوي: "هغه خلک چې زه يي پېژنم او يا مې اورېدلي دي، هم ډېر خوشحاله دي. دا کار به زموږ جيبونه ډک کړي."

د لوړ کيفيت لرونکي بوټى،زعفران، د تېز رنګ د لرلو او خواړو ته د خوند او مزې د ورکولو له امله په نړۍ کې زيات شهرت لري. په لوېديځ کې ديوې کيلو په وړاندې په سلګونه ډالره بيه لري. زعفران کروندګرو ته د اپينو په ګډون، دبل هر بوټي په پرتله، زياته بيه لري.

د تلويزيون په رپوټ کې ويل شوي و، چې د کرنې او مالدارۍ رياست په مزارشريف کې د ايران له نوې پرانيستل شوې قونسلګرۍ څخه د مرستې په لټه کې دى، چې سيمه ييزو کروندګرو ته د زعفرانوتخم ومومي.

ايران او کشمير په نړۍ کې د زعفرانو د توليد د سترو سيمو په ډله کې شمېرل کيږي. په داسې حال کې چې افغانستان د نړۍ په کچه د اپيمو ستر توليدوونکى هېواد دى.

په سميه کې د کرنې لوړ پوړى چارواکى، سيد عزت الله هاشمي، چې په ايران کې د کډوالۍ پر مهال د زعفرانو په کرکيله بوخت و، ددې مفکورې زيات پلوي او مينه وال دى. هغه وايي: "موږ تبليغاتي ډلې د بلخ ولسواليو او نورو ګاونډيو ولايتونو ته استوو، چې بزګرانو ته د زعفرانو د ګټو په اړوند معلومات ورکړي. موږ به کروندګر وهڅوو، چې د کوکنارو پرځاى زعفران وکري."

هاشمي وويل، چې سيمه ييز شرايط د زعفرانو د کرلو لپاره سم دي. دا بوټى د کوکنارو په پرتله زياتو اوبو ته اړتيالري، خو د غنمو په ګډون د نورو ډېرو بوټو په پرتله لږې اوبه غواړي. نوموړي يادونه وکړه، چې د زعفرانوپه کرکيله کې، په ګل کې وچه شوې غوزه په لاس راټوليږي او يو څه زيات کارغواړي. له دې امله يو زيات شمېر خلکو ته د کار زمينه برابريږي.

په مزارشريف کې د ايران د قونسلګرۍ لومړي سکرتر، علي رستينا وويل، چې لا تر اوسه په دې هکله کومه پرېکړه نه ده شوې. خو زياته يي کړه، چې: "که چېرته کروندګر د کوکنارو په ځاى د زعفرانو کرلو ته مخه کړي، نو ايران به هم له دې لارې ګټه پورته کړي،" چې د افغانستان د نيشه يي توکو له امله تر منفي اغيز لاندې دى.

بلخ او ګاونډي ولايتونه په افغانستان کچه نسبتا د اپيمو ښې توليدوونکې سيمې دي او په ملي کچه يي په توليد کې زياتوالى راغلى دى.

په ٢٠٠٣ کال کې د ملګرو ملتونو د نيشه يي توکو او جرايمو د دفتر (UNODC)د سروې له مخې د بلخ په ولسوالۍ کې د کوکنارو په کرکيله کې په سلو کې ٤٠٠زياتوالى اټکل شوى دى.

هر څوک په دې فکر کې نه دي، چې له کوکنارو څخه د زعفرانو کرکيلې ته د مخ اړول به د افغانستان د لوړې بيې مشهورې کروندې مخه ډب کړي. په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د کرني او خوارک موسسه (FAO) وايي، چې دد ې ځانګړي وړانديز په هکله يي څه نه دي اورېدلي، خو په يوې ليکلې بيانيي کې دغه پروګرام مشر، مانفريد سټاب آى ډبليو پي آر ته په څرګنده ويلي، چې:"د آريانتيا کومه خبره نه شته."

سټاب ليکلي وو: "په هرو دوو اوونيوکې سړى يو ځل د يوې نوې عجيبې غلې دانې نوم اوري، چې د کوکنارو ځاى ونيسي، خو په اغېزمنه توګه د کوکنارو د له منځه وړلو لپاره د سټاب په وينا د هېواد له کروندګر سره زياتو مرستو او او همدارنګه د بندېز يو ټينګ امر ته اړتيا ليدل کيږي.

د برتانيي د نړيوالې پراختيا د غوره کولو کمېټې رپوټ دا موندلې، چې د کرکيلې تبديلول په نادره توګه برى لري. په رپوټ کې يادونه شوې، چې کوکنار د لوړې بيې او په ډېرو ټيټو شرايطو کې د ودې له امله د سيمې د کروندګرو لپاره ګټې لري

له دې ټکي سره سره بيا هم د مزارشريف کروندګر وايي، کېداى شي هغوى يو وخت له کوکنارو څخه د زعفرانوکرلو ته مخه کړي، خو دا اوس مهال هغوى د کوکنارو له کرلو پرته بله چاره نه لري.

د چاربولک په ولسوالۍ کې يو کروندګر وايي: "زه اړ يم خپلې شل کسيزې کورنۍ ته خواړه برابر کړم. که غنم وکرم نود حاصلاتو په وخت کې يوازې ٤ زره افغانۍ تر لاسه کوم. زه بايد کوکنار وکرم، چې د غنمو په پرتله زيات حاصل کوي."

دين محمد په ځمکه کې د ګوډۍ پرمهال آى ډبليو پي آر ته وويل، : "د کوکنارو د کرلو يوازينى دليل دادى، چې د غنمو او پنبې حاصلات زموږ اړتيا نه شي پوره کولاى."

څه شى به هغه له دې کاره واړوي؟ نوموړى وايي: "هر هغه بل حاصل چې زموږ "اقتصادي" اړتيا پوره کړي، نو ولې به يي نه کرو. دا بوټى خو زموږ په دين کې هم جايز نه دى."