Saslušanje o protestu bosanskog Srbina u Prijedoru

Velma Šarić

IWPR-trained journalist

Friday, 8 October, 2010

The link has been copied

Piše: Velma Šarić iz Sarajeva (TU br. 664, 8. oktobar 2010.)

Nekadašnji rukovodilac Srpske demokratske stranke (SDS) izjavio je ove sedmice na suđenju bivšim visokim funkcionerima za bezbednost bosanskih Srba, Mići Stanišiću i Stojanu Župljaninu, da je 1992. želeo da podnese ostavku na članstvo u toj partiji, koja je bila okrivljena za zlostavljanja na području Prijedora.

Kao bivši čelnik regionalnog Centra službi bezbednosti (CSI) u Banja Luci i savetnik političkog lidera bosanskih Srba, Radovana Karadžića – kome se sudi za genocid – Župljanin se tereti za istrebljenje, ubijanje, progon i deportaciju ne-Srba u severo-zapadnoj Bosni, u periodu od aprila do decembra 1992.

Stanišić se, pak, kao bivši ministar unutrašnjih poslova bosanskih Srba, tereti za ubijanje, mučenje i okrutno postupanje sa nesrpskim civilima, kao i zbog toga što nije niti sprečio, niti kaznio zločine koje su počinili njegovi potčinjeni.

Stanišić i Župljanin su navodno sudelovali u zajedničkom zločinačkom poduhvatu, čiji je cilj bilo trajno raseljavanje ne-Srba sa teritorije koja je trebalo da bude obuhvaćena srpskom državom. Optuženi su za zločine koji su u periodu od 1. aprila do 31. decembra 1992. počinjeni na području 20 opština širom Bosne, uključujući i Prijedor.

Među zločinima koji se pripisuju optuženicima su progon, istrebljenje, ubijanje, mučenje, nehumano postupanje i deportacija, kao zločini protiv čovečnosti; te ubijanje, mučenje i okrutno postupanje, kao kršenje zakona i običaja ratovanja.

Na početku svog iskaza, svedok tužilaštva Simo Mišković – bivši predsednik SDS-a u Prijedoru – prisetio se načina na koji je njegova partija preuzela opštinu.

„Srbi u Prijedoru su preuzeli vlast čim je rizik od eventualnog sukoba postao očigledan“, rekao je on, dodajući da je to bilo učinjeno u ranim jutarnjim satima 30. aprila 1992.“

On je objasnio da je „konačna odluka“ o preuzimanju opštinske vlasti doneta 29. aprila, na sastanku koji su lokalni srpski zvaničnici održali u kasarni Jugoslovenske Narodne Armije (JNA), i na kojem je dogovoreno da „policija i teritorijalna odbrana treba da budu pripravne za akciju“. Preuzimanje je počelo sutradan, u 4 sata izjutra.

Prijedor je velika opština u severozapadnoj Bosni i važan regionalni centar, u kojem je do 1992. živelo etnički mešovito stanovništvo, dok su vlast delili bosanski Muslimani, Srbi i Hrvati. Tokom rata, na području te opštine su se dogodili mnogi zločini, uključujući ubistva, deportacije i pritvaranja nesrpskih civila.

Svedok je rekao da su oko 6 sati izjutra 30. aprila policija, opštinska skupština i sve druge institucije u opštini bile pod srpskom kontrolom.

Mišković je tokom svedočenja u više navrata izjavio da je „akcija tekla mirno, bez ikakvih incidenata ili jedne jedine ogrebotine“. On je naglasio da je odluka o preduzimanju tih mera predstavljala reakciju na „neposredan rizik od mogućeg sukoba u prijedorskoj opštini“.

Tužiteljka Belinda Pidvel (Belinda Pidwell) je svedoka potom ispitivala u vezi sa njegovim susretom sa Župljaninom i delegacijom zvaničnika bosanskih Srba u logoru Omarska, juna 1992.

U optužnici protiv Stanišića i Župljanina pominje se preko 50 zatvorskih objekata – uključujući i logore Omarska, Keraterm i Trnopolje – koje su osnovali bosanski Srbi i u kojima su nesrpski zatočenici bili premlaćivani, mučeni, seksualno iskorišćavani, ponižavani, maltretirani i psihički zlostavljani.

„Kada Vam je prvi put rečeno da će iz Banja Luke doći delegacija da poseti taj zatvorski objekat?“, pitala je Pidvelova.

„Nije mi rečeno, nisam ni znao da dolaze, slučajno sam se zatekao na pločniku ispred zgrade [opštinske] skupštine kada je stigao auto sa delegacijom, tako da sam završio s njima“, odgovorio je Mišković.

Svedok je objasnio da je „tek kada smo u objektu u Omarskoj izašli iz automobila, video ko je u delegaciji“. Po njegovim rečima, bili su to Župljanin i Radoslav Brđanin, biši šef banjalučkog kriznog štaba samoproklamovane Autonomne Regije Krajine (ARK).

Brđanin je pred Haškim tribunalom u aprilu 2007. osuđen na 30 godina zatvora, zbog zločina koji su u Krajini počinjeni nad ne-Srbima.

„Da li Vam je rečeno koja je svrha posete?“, pitala je tužiteljka.

„Ne“, odgovorio je svedok.

Pidvelova je Miškovića potom pitala da li mu je poznato to da je Omarska služila kao „nešto što su [bosanski Srbi] nazivali ’istražnim centrom’“.

Mišković je odgovorio da je „imao informacije o tome da je u Omarskoj pritvoren veliki broj osoba, protiv kojih istrage vode pripadnici aktivnog i rezervnog sastava policije i obaveštajnih službi“.

Rekao je i da je u Omarskoj bilo mnogo ljudi iz Prijedora, ali je objasnio i da – pošto su bili zarasli u bradu i neuredni – „nisam mogao da ih prepoznam, ali sam znao da oni mogu da prepoznaju mene, tako da mi je bilo neprijatno, pa sam od stida pognuo glavu i tako ušao u halu“.

„Osim što su bili neobrijani, kako su inače delovali što se tiče zdravlja i izgleda?“, pitala je Pidvelova.

„Znate kakvi su muškarci, ne moram da objašnjavam“, odgovorio je svedok. „Kada se duže vreme ne brijete, poraste vam brada. A kada je ostalo u pitanju – pa, ukoliko se ne presvlačite, odeća vam deluje izgužvano, možda zato što u njoj i spavate, možda zato što nemate gde da je obesite – eto na šta je to ličilo.“

On je dodao kako nije bio upoznat sa zdravstvenim stanjem pritvorenika.

„Nisam znao ko ima kakvih zdravstvenih problema, da li je došao sa njima ili su oni nastali tamo [u Omarskoj]. Nisam znao – lekari koji su ih pregledali su to znali“, nastavio je on.

Mišković je rekao da su zatvorenici uglavnom bili Muslimani, uz nešto Hrvata.

Pidvelova je potom zamolila svedoka da pojasni zbog čega je u oktobru 1992. pokušao da odstupi sa funkcije koju je obavljao u opštini Prijedor.

Svedok je objasnio da je pokušao da „zaštiti svoje i dostojanstvo partije“, jer su „gradom kružile glasine u kojima je svaka nezakonita radnja, zapravo svako bezakonje, pripisivano SDS-u“.

„Bilo je izvesnih . . . dela koja su u opštini Prijedor počinili pojedinci, i ta dela su iskorišćena za kvarenje imidža stranke“, nastavio je on.

„Zbog pokušaja da se među građanima stvori takva slika o partiji, i zbog toga što to nije odgovaralo pravom stanju stvari, kao predsednik lokalnog odbora stranke, a u cilju odbrane vlastitog i dostojanstva partije, sačinio sam jedan dokument u kojem sam naglasio kako zbog onoga što se radi u opštini Prijedor i zbog nastojanja da se te radnje pripišu SDS-u, podnosim ostavku na funkciju.“

Svedok je rekao da je to otvoreno pismo uputio lokalnim medijima u Prijedoru, pozivajući nadležna tela da učine nešto kako bi se sprečilo da SDS bude okrivljen za brojne inkriminisane radnje.

Tužilac je svedoka tri puta pitao o kojim je „radnjama“ reč.

Svedok je naposletku odgovorio da su SDS-u bile pripisivane „pljačke, ubistva, odnošenja imovine iz tuđih kuća“.

Stanišić se predao u martu 2005. godine, dok su Župljanina, nakon što je 13 godina proveo u bekstvu, srbijanske vlasti uhapsile 10. juna 2008. Optužnice su im spojene u septembru 2008., a obojica su izjavili da se ne osećaju krivima ni po jednoj tački.

Suđenje se nastavlja ove sedmice.

Velma Šarić je obučena novinarka IWPR-a iz Sarajeva.