لويه جرگه يك شكل دموكراسي تاريخی در افانستان است.

نمايندگان لويه جرگه كنونی توسط شوراها و مجالس محلی انتخاب گرديده اند كه يكتعداد صاحب نظران اين موضوع را كه آيا آنها نمايندگان واقعی هستند ياخير مورد سوال قرار ميدهند . درحاليكه در بعضی جاها تهديد مبارزينی كه ميخواستند خود را كانديد نمايند و خريدن راءی در برندگی و كاميابی از خود رول بسزای داشت . و هكذا در بعضی مناطق مردم عوام و عادی از انتخابات نمايندگان برای لويه جرگه اطلاعی نداشتند و حتی جلو اشتراك عده گرفته شده خصوصاً از خانمها.

لويه جرگه قبلی همچنان شديداً مورد انتقاد قرار گرفته بود كه در آن نيز تقلب فراوان صورت گرفته و رئيس جمهور و رهبران سياسی تالار لويه جرگه را از افراد وابسته خويش و يا اعضای حزب خويش مملو ساخته بودند .

لويه جرگه كه يك اصطلاح زبان پشتو است و مفهوم شورای نمايندگان را افاده ميكند ، تاريخ آن به چندين هزار سال قبل ميرسد يعنی به زمانی كه مردم افغانستان زندگی كوچيانی داشتند .

مورءخين بدين عقيده اند كه در آن مقطع زمانِی يك تعداد فاميل ها بطور قبيلوی كه بنام گوترا نيز ياد ميشد دريك منطقه نسبتاً وسيع كه چراهاگای خوبی داشت و بنام گوشتی ياد ميشد با رمه های گاؤ و گوسفند خويش يكجا بطور ثابت زندگی ميكردند اعضای فاميل ها بين خويش مشوره نمودند تا رئيس گوترا را تعين نمايند و رئيس های گوتراها بعداً رهبر گوشتی را تعين كنند . به سطح اين قبايل سه قبيله ديگری نيز وجود داشت كه همين پروسه را طی نموده اند .

اين سيستم به همينطور تكامل نموده و جوامع متذكره با ايجاد قريه ها و شهر ها پرداختند كه از دوام نورمال آن افغانستان كنونی بوجود آمده. بهر صورت لويه جرگه كه ثبت تاريخ گرديده و گفته ميشود كه نسخه تحريری آن تاكنون در آرشيف ملی كابل موجود ميباشد در در تاريخ 1709 بوده .

تا لويه جرگه اضطراری سال 2002 به آنهم نمايندگان توسط ملكها ثروتمند و روسای قوی با تصويب صدا از طرف مردم عوام در مساجد انتخاب ميشدند.

به عقيده حبيب الله رفيع مورخ و نويسنده واستاد اكادمی علوم افغانستان از سه قرن بدينسو" اكثر جرگه ها زمانی فراخوانده شده اند كه تهديد مداخله خارجيها وجود داشته يا در مورد تعين زعيم كشور جرگه دائر مي گرديد." جرگه های مهم و تاريخی عبارتند از :

لويه جرگه منجا كه در سال 1709 به رهبري ميرويس نيكه بمنطور اينكه چگونه بالاي عساكر فارس حملات را طرح و انسجام دهند در قندهار داير گرديد.

· لويه جرگه شير سرخ قندهار در سال 1748 كه احمد شاه بابا را بحيث زعيم كشور اننتخاب نموده كه اين اولين سلسله شاهی ميراثی در اني ها در افغانستان بود كه الی سقوط دولت شاهی محمد ظاهر شاه در سال 1973 ميلادي بالای افغانستان حكمروائی نمودند .

· لويه جرگه سال 1919 كه در مسجد عيد گاه كابل دائر و استقلال افغانستان را اعلان نمود.

·جرگه های ساليان 1923 و 1924 كه در زمان غازی امان الله خان تدوير يافته بود اول الذكر بمنظور تصويب اولين قانون اساسی افغانستان و دومی بر تفسيرآن در مورد اغتشاشات كه در نتيجه باعث خشم مردم در مقابل پاليسی و پروگرامهای ترقی خواهانه غازی امان گرديد . برای اولين بار زنان بشمول خانم امان الله خان ( ملكه ثريا ) در لويه جرگه سال 1928 دوره سلطنت امان الله اشتراك ورزيدند .

· لويه جرگه های كه به طرفداری بی طرفی افغانستان در جنگهاي جهانی اول ودوم رائی دادند.

·لويه جرگه سال 1964 كه در موجوديت شاه قانون اساسی خيلی عالی و مترقی را تصويب نمود.

·جرگه سال 1992 رهبران مجاهدين كه توسط رئيس جمهورسابق برهاند الدين ربانی فراخوانده شده بود و بالای آن اصطلاح عربي( شورای اهل حل و عقد) گذاشته بودند . و هنگامی به ناكامی مواجه شد كه نماينده گلبدين حكمتيار به آن مقاطعه نمود و جنگهای داخلی شهر كابل و نواحی آنرا فرا گرفت .

علی احمد فكور معاون كميسون مستقل حقوق بشر افغانستان كه از لويه جرگه سال 1964 بدينسو در اكثر جرگه ها نماينده بود ميگويد " بعضاً بخاطر ادامه قدرت و بخاطر اينكه به اهداف شخصی خويش صبغه مشروعيت بدهند حكام لويه جرگه را متشكل از اشخاص وابسته خود دعوت ميكنند."

وی از لويه جرگه سال 1931 كه در زمان سلطنت نادر شاه پدر ظاهر شاه بمنظور تاءيد سلطنت وی دائر گرديده بود و لويه جرگه سال 1977 كه از طرف داود خان بمنظور تصويب قانون اساسی و رياست جمهوری وی تدوير يافته بود و از لويه جرگه نجيب الله در دهه هشتاد يادآوری نمود . مردم اين نوع جرگه ها را تمسخر ميدانند زيرا در آن هيچ نماينده مخالف وجود نداشت

رفيع ميگويد كه جرگه سال 1919 را نيز يكتعداد مشروع نمی پندارند زيرا كه اشتراك در آن بروي تمام مردم باز بود .

فكور ميگويد كه وی لويه جرگه كنونی را نيز لويه جرگه اشخاص قدرتمند ميخواند ، اما تاكنون خوشبين است كه اين لويه جرگه توجه مجامع بين المللی را جلب و به كاميابی به پايان خواهد رسيد .

رفيع ميگويد كه لويه جرگه اضطراری كه جمعاً متشكل از دوهزار نماينده بود 1650 نماينده آنها د ر مجمع های محلی انتخاب گريدند ، كه اين در ذات خود مشروع ترين لويه جرگه هاست .

وی ميگويد كه هيچكدام از مؤرخين گفته نميتوانند كه به چه تعداد لويه جرگه ها تدوير يافته و كدام يك از آنها بزرگترين لويه جرگه ها است او ميگويد " تعداد مهم نيست " ولي مي افزايد" چيزی كه مهم است موضوع كه بالای آن بحث و مذاكره صورت ميگيرد ، و اينكه كيها در آن اشتراك ورزيده بودند ."