KOMENT: RUAJTJA E STABILITETIT NE BALLKAN ESHTE DOMOSDOSHMERI

Ndersa Bashkimi Europian, BE, pergatitet per zgjerimin e tij historik ne lindje ne vitin 2004, Ballkani perendimor rrezikon te shnderrohet ne nje ishull ku sundon mungesa e stabilitetit dhe niveli i ulet i zhvillimit ne zemer te Europes.

Per te mos lejuar kete, Brukseli duhet te jape nje sinjal te forte per vendet e ish Jugosllavise dhe Shqiperine se premtimi per "Europianizim" nuk eshte nje iluzion. Nese BE nuk ofron nje strategji te besueshme per rajonin, ai do te vazhdoje te mbetet pas fqinjeve.

Misionet per rindertimin e pas luftes te cilat kane kushtuar miliarda dollare per Ballkanin perendimor po ai afrohen fundit te sukseseshem. Perfshirja e komunitetit nderkombetar ne rajon, vecanerisht ne Bosnje dhe Kosove, ka ndihmuar ne largimin e rrezikut te konflikteve etnike, duke e bere rajonin nje vend shume me te qete se para pese vjeteve.

Rreziku i tanishem nuk eshte me urrejtja etnike, nacionalizmi ekstrem apo konflikti ushtarak. Nje krize e thelle ekonomike rrezikon shume nga interesat e rendesishme te komunitetit nderkombetar ne Ballkan - qeverisjen e efekteshme ne Bosnje dhe Kosove, stabilitetin politik dhe paqen nder etnike ne Maqedoni, dhe shume reforma te tjera te cilat po zhvillohen ne Europen jug-lindore.

Ne kete zone ekzistojne tre dinamika te cilat zhvillohen, dhe do te konvergojne ne vitin 2004. E para eshte pranimi i perfundimit te ndihmes per rindertimin, e cila ka arritur te siguroje stabilitet ne Bosnje dhe Kosove ne periudhen pas konfliktit te armatosur. E dyta eshte kriza gjithnje e me e thelle e papunesise e shkaktuar nga kolapsi i industrise se vjeter te sistemit socialist. E treta eshte pakenaqesia ne rritje e njerezve me vete procesin demokratik.

Rreziku i nje destabilizimi te metejshem ne Ballkanin perendimor eshte nje ceshtje teper e rendesishme dhe shqetesuese per BE. Sot, institucionet Europiane dhe vendet anetare jane te perfshira ne rajon ne menyre me intensive se asnje here tjeter. Ato jane pa dyshim donatoret me te medhenj, duke dhene pjesen me te madhe te paqeruajtesve ne Bosnje, Kosove dhe Maqedoni, dhe po nisin nje mision te ri te policise ne Bosnje.

Perfaqesuesi i Larte ne Bosnje dhe ndermjetesi kryesor nderkombetar ne Maqedoni jane te dy te derguar special te BE, dhe ekonomia e Kosoves eshte nen kujdesin e zyrtareve te BE ne Misionin e Kombeve te Bashkuara ne Kosove, UNMIK.

Per me teper, nepermjet Procesit te Stabilizimit dhe Asocimit, bashkimi u ka thene te gjitha vendeve te Ballkanit perendimor se ato jane kandidate "potenciale" per anetaresim. Ndersa perfshirja Amerikane ne rajon po pakesohet, rajoni eshte shnderruar ne nje test per vizionin e vecante Europian te shtrirjes se stabilitetit dhe mireqenies pertej kufinjve te tij. Retorika e "Europianizimit" perfshin shume programe ne rajon.

Megjithate, ne stadin e tanishem, premtimi i ofruar nga Europa per rajonin eshte per cudi jo i plote. Shtetet e Ballkanit perendimor nuk kane asnje mundesi per fillimin e shpejte te bisedimeve zyrtare per anetaresim ne BE, sic kane bere tashme Rumania dhe Bullgaria. Perkundrazi, ato perballen me nje ndihme ne renie, pavaresisht statusit zyrtar ne kuadrin e Procesit te Asocim Stabilizimit. Ajo qe eshte edhe me e rendesishme eshte fakti qe ato jane te perjashtuara nga projekti i madh Europian per forcimin e bashkejeteses ekonomike dhe sociale ne te gjithe rajonin.

Sfidat me te cilat perballen vendet e Ballkanit perendimor sot mund te jene te veshtira, por ato nuk jane shume me te ndryshme nga ato me te cilat jane perballur pak kohe me pare vendet kandidate per anetaresim ne BE, te Europes qendrore, apo edhe ato te cilat jane anetaresuar me sukses dikur si shtete anetare me pak te zhvilluara si Portugalia, Greqia dhe Spanja.

Me qellim qe te ruhet stabiliteti ne Ballkanin perendimor dhe te sigurohet progresi i arritur deri tani, BE duhet te beje nje sere gjerash.

BE duhet te njoftoje ne menyre te sakte se vendosmeria e saj per nje bashkejetese ekonomike dhe sociale ne te gjithe Europen perfshin edhe Ballkanin perendimor, dhe se ajo eshte e pergatitur te ndihmoje keto shoqeri te ecin me hapat e vendeve anetare te reja pas vitit 2004.

BE duhet te siguroje qe ndihma ne te ardhmen te jete ne perputhje me parimet e zhvillimit te cilat jane karakteristike per BE, per te shmangur mungesen e zhvillimit ne zonat rurale dhe renien industriale. Kjo do te thote programe zhvillimi shume vjecare me bashkefinancim te autoriteteve kombetare, dhe partneritet te vertete ndermjet vendeve te komunitetit, qeverive kombetare, autoriteteve lokale dhe shoqerise civile ne percaktimin e prioriteteve dhe monitorimin e zbatimit te tyre.

BE duhet te beje nje premtim se shuma totale e ndihmes financiare per rajonin nuk do te ulet edhe pas forcimit te stabilitetit dhe perfundimit te programeve te rindertimit. Mbeshtetja financiare duhet te vazhdoje ne nivelet e viteve 2000 apo 2001 - rreth 900 milion euro ne vit.

BE duhet te ndryshoje mjetet e saj institucionale. Shtetet e Ballkanit perendimor mund te vendosen nen ombrellen e nje Drejtori per Zgjerimin pas vitit 2004, per te perdorur eksperiencat e fituara nga puna me vendet kandidate te tanishme.

Pertej vitit 2004, Agjensia per Rindertim Europian mund te shnderrohet ne nje Agjensi Europiane per Zhvillim, duke u perqendruar ne sfidat afat gjata me te cilat perballet rajoni. Institucione te tjera si Perfaqesuesi i Larte ne Bosnje dhe pakti i stabilitetit mund te riorientohen drejt problemeve te papunesise dhe zhvillimit, duke u shnderruar ne elemente te procesit te integrimit Europian.

Perfaqesuesi Special i OKB ne Kosove, Michael Steiner, ka propozuar tashme qe BE te pasoje OKB si organizata kryesore ne Kosove ne te ardhmen e afert.

BE perballet me zgjedhje te veshtira. Ajo ose do te premtoje te adresoje seriozisht shkaqet kryesore te mungeses se stabilitetit ne Ballkanin perendimor, ose do te vazhdoje te shpenzoje burimet financiare dhe njerezore per te shuar zjarret e lufterave dhe konflikteve ne rajon. Sic meson edhe dekada e fundit e e konflikteve, opsioni i dyte mund te jete shume me i kushtueshem per Europen.

Gerald Knaus eshte drejtor i Inisiatives Europiane per Stabilitet, ESI. Marcus Cox eshte redaktor i vjeter i ESI.

Raportin e plote me titull "Ballkani Perendimor 2004: Ndihme, Bashkim dhe Kufinj te Rinj ne Europe" mund ta gjeni ne adresen e internetit www.esiweb.org.