MAQEDONI: PËRQAFIMI I NGROHTË I BULLGARISË

Maqedonia gëzon marrëdhënie relativisht të qeta me Bullgarinë. Asnjë nga ngjarjet e kaluara nuk janë më të pranishme, duke u nisur nga jetesa pranë vendeve ish-Jugosllave të shkatërruara nga lufta, e as pakëndshmëria e veprimeve juridike rreth fjalës “Maqedoni” e cila për më shumë se një dekadë ka ndikuar në marrëdhëniet e këtij vendi me Greqinë.

Megjithate, marrrëdhënia me Sofjen është çështja e cila shtron disa nga pikëpyetjet më të vështira rreth kërkesës së Maqedonisë që të trajtohet si një shtet sovran, popullata sllave e së cilës gëzon identitetin dhe gjuhën e vet.

Nëse vështrojmë më thellë, disa aspekte të politikës zyrtare të Bullgarisë duket të nisen nga supozimi se Maqedonia e sotme nuk është asgjë më shumë pos një vend i cili aksidentalisht është shkëputur nga mëmëdheu. Studentët maqedon vërshojnë universitetet bullgare – mirëpo gjithashtu ballafaqohen me inkurajimet për të njohur vetëveten si qytetarë me identitet etnik bullgar. Dhe bullgarët ngurojnë të njohin gjuhën maqedone si gjuhë legjitime të ndarë nga ajo bullgare.

Këto anomali mund të bezdisin maqedonët, mirëpo shtrohet pyetja se a simbolizon kjo një plan sekret ekspansionist, apo e gjithë kjo është rezultat i një inercioni burokratik që nuk ka pasuar ndërrim qysh nga e kaluara?

NJË HISTORI E KONTESTUAR

Që nga referendumi në shtator të vitit 1991 i cili solli pavarësinë prej federatës socialiste të Jugosllavisë, identiteti maqedon ka kaluar nëpër trazira.

Që në fillim grekët refuzuan të njohin Maqedoninë me atë emër (për arye të asocimit historik), dhe dallimet etnike brenda vendit u theksuan gjatë konfliktit të shkurtër në 2001 ndërmjet komuniteteve shqiptare dhe maqedone.

Edhepse legjitimiteti i shtetit maqedon nuk vihet në pikëpytje publikisht, ende ekzistojnë persona të cilët nuk besojnë se maqedonët, si popull, mund të kualifikohen si komb i veçantë sllav.

Kjo pikëpamjë mbizotëron posaçërisht në Bullgari, ku shumë mendojnë se fqinjët e tyre në të vërtetë janë bullgarë. Kjo bindje është rrënjosur në historinë e përgjakur të Ballkanit, atë mesjetare dhe më të vonshme, e cila ka rezultuar në interpretime të ndryshme.

Kuptimi i historisë është i rëndësishëm, pasiqë aty mund të zbulohen disa nga konturat dhe pasqyrimet e marrëdhënieve të sotme bullgaro-maqedonase.

Rrënjët e problemit që në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë mori termin “çështja Maqedone” gjinden thellë në histori.

Gjeografikisht, emri Maqedoni i referohet rajonit ndërjmet territorit të ndarë nga Greqia, Bullgaria dhe Maqedonia. Gjatë sundimit otoman, kjo trevë ishte ndarë në tri provinca dhe ishte një nga rajonet më kozmopolite të perandorisë, me një hartë të komplikuar etnike dhe religjioze.

Lufta rreth Maqedonisë filloj pas Luftës Ruso-Turke në vitin 1878, kur fituesit rus diktuan nënshkrimin e marrëveshjes së San Stefanit e cila detyroj turqit t’ua dorëzojnë pjesën më të madhe të Maqedonisë shtetit të posaformuar bullgar, nën patronatin rus.

Përderisa bullgarët ishin më se të kënaqur, Fuqitë e Mëdha filluan të brengosen. Të vendosur të ndalojnë një “Bullgari të Madhe” të kontrolluar nga Rusia, ata insistuan në ndërrime të mëdha kufitare gjatë Kongresit të Berlinit, kështu duke kthyer Maqedoninë nën sundimin otoman.

Bullgaria nuk hoqi dorë nga pretendimi i saj, dhe në vitet 1912 dhe 1913 hyri në dy beteja me fqinjët e saj – me rezultate katastrofale, pasiqë pjesa më e madhe e Maqedonisë kaloj në duart e Serbisë dhe Greqisë si rezultat i këtyre luftërave.

Pas kësaj disfate, Bullgaria nuk shkaktoj trazira të tjera rreth Maqedonisë gjatë të njëzetave dhe tridhjetave. Sofja u përpoq edhe njëherë të përfshijë këtë territor gjatë Luftës së Dytë Botërore, pasiqë morri territorin në këmbim të mbështetjes së boshtit nacist.

Në fillim, maqedonët mirëpritën qeverisjën ushtarake bullgare, pas dy dekadave të qeverisjes serbe, por shumë shpejt u zhgënjyen, duke filluar lëvizjën e rrezistencës e cila doli në përkrahje të partizanëve jugosllav komunist të Josip Titos.

Pas fitores se Titos në Jugosllavi, regjimi i ri komunist në Bullgari në fillim bashkëpunoj me vendimet për të krijuar republikën Maqedone brenda federatës Jugosllave, madje ndihmoj edhe në justifikimin historik për ekzistencë këtij vendi. Ky ishte fillimi i një procesi të gjatë të shkrimit dhe rishkrimrit të historisë, e cila tani ka lënë dallime dramatike në librat historik të dy vendeve.

Bullgarët ndërprenë bashkpunimin në vitin 1948, pasi Tito ndërpreu marrëdhëniet me Stalinin, dhe gjatë të gjashtëdhjetave, zyrtarët bullgar mbanin qëndrim se dy shtetet ishin etnikisht homogjene.

MAQEDONIA SHKËPUTET

Fillimi i një periudhe te re filloj me shkatërrimin e Jugosllavisë, pavarësinë e Maqedonisë në 1991, dhe shfaqjen e partisë nacionaliste VMRO-DPMNE, e cila u konsiderua nga disa se kishte një agjendë pro-bullgare.

Përderisa vendimi i shtetit të ri për të përdorur emrin Maqedoni dhe simbolet e lashta helene – si flamurin me diell të ndërlidhur me Aleksandrin e Madh – zemëroj Greqinë, Bullgaria nuk kishte dyshime të tilla dhe menjëherë pas shpalljes së pavarësisë njohu zyrtarisht shtetin maqedon.

Shumica e bullgarëve duket të pranojnë se një shekull i zhvillimit të ndarë ka rezultuar në një frymë te ndryshme kombëtare sa i përket vendit fqinj.

Ansjë nga grupet serioze politike nuk ka “çështjen Maqedone” në agjendën e tyre. Madje as partia bullgare VMRO, e krijuar historikisht për të luftuar për bashkimin e këtyre dy shteteve, tani kupton se zgjidhja afatgjate qëndron në integrimin evropian.

Por përderisa Sofja ka pranuar ekzistimin e shtetit maqedon, kjo nuk do të thotë se qëndrimi për të pranuar ekzistencën e një populli të veçantë me gjuhë unike Ka pësuar ndryshim të madh. Përveç bagazhit nga e kaluara, Bullgaria nuk dëshiron të trazojë rajonin e saj të Pirit perëndimor, e cila sipas disa verzioneve historike është tokë maqedonase, e banuar me popullatë e cila ndryshon etnikisht nga ajo bullgare.

SHKOLLIMI: AGJENDË E FSHEHUR

Një nga fushat më të rëndësishme në të cilën kjo histori ende ka ndikim të madh është shkollimi i lartë. Për maqedonasit, dyert e universiteteve bullgare janë të hapura – por me një çmim.

Lenche, një student nga Shkupi, është ne vitin e katërt të studimeve universitare. Por sikurse një numër i madh i bashkëkombasve të saj, ajo nuk studion në vendlindje. Për dallim, ajo vijon studimet në Akademinë Kombëtare Bullgare të Arteveve të Bukura.

Lenche është vetëm një nga vala e të rinjëve të cilët po shfrytëzojnë ofertën e qeverisë bullgare për qytetarët maqedonas. çdo vit, rreth 700 deri 800 maqedon vijojnë studimet në Bullgari, duke përfituar kështu nga bursat e ofruara nga shteti bullgar. Në përgjithësi, rreth 3,500 maqedon studiojnë në këtë vend – rreth një e dhjeta e 31,000 studentave që vijojnë studimet në Maqedoni.

Këto shifra paraqesin një rritje të lartë. Dy vjet më parë, vetëm rreth 30 studentë nga Maqedonia vijonin studimet në Bullgari. Universitetet e Beogradit deri vonë ishin destinacionet më të preferuara. Por pas shkatërrimit të Jugosllavisë, Serbia humbi atrakcionin e saj pasi universitetet bullgare filluan të fitojnë më shumë respekt.

Aleskander Popov, një zyrtar në ministrinë e arsimit përgjegjës për studentët maqedonas, me një kënaqësi të posaçme ka vëzhguar këtë ndërrim. “Para një dekade, universitetet tona tërheqnin vetëm maqedonët të cilët nuk mund të kualifikoheshin për shkollim të lartë në vendlindje,” thotë ai. “Tani ata e shohin si mundësi prestigjioze mundësinë e shkollimit në Sofje.”

Por një detal i rëndësishëm i kësaj politike shpirtgjërë qëndron në faktin se shumica e bursave janë të rezervuara për maqedonasit të cilët deklarojnë vetëvetën si bullgar etnik, dhe të gjithë studentët duhet të tregojnë dituri të historisë sipas verzionit bullgar.

Studentët e klasifikuar si bullgar etnik fitojnë të drejtën për shumë mundësi për të studijuar në Bullgari. Maqedonët mund të konkurojnë për rreth 300 vende të financuara nga qeveria, dhe studentët të cilët klasifikohen si bullgar etnik fitojnë trajtim më të mirë, me 50 përqind të vendeve të rezervuara për ta. Dhe kjo kategori studentësh mund gjithashtu të studiojnë edhe nëse nuk janë pjesë e kuotave, duke paguar vetëm 30 përqind të vlerës të paraparë për studentë të huaj.

Procedurat për vërtetimin e një studenti të huaj si bullgar janë mjaft liberale. Prej 1993, kur studentët maqedon filluan të vërshojnë Bullgarinë, deri në shtator 2004, ata nuk janë detyruar të tregojnë dokumentacion vërtetues. Ministria bullgare e arsimit konsideroj se do të jetë vështirë për studentët nga ish-Jugosllavia që të ofrojnë dokumentacion të tillë, prandaj edhe nuk insistoj në vërtetim të tillë.

Kjo politikë ndërroj me 2004, pjesërisht si rezultat i raporteve të shtypit se studentët jo-sllav po shfrytëzonin subvencionet e rezervuara për bullgarët etnik. Aplikantët tani duhet të dorëzojnë dokumentacion, por kushtet ende janë liberale, pasiqë mjafton vetëm një vërtetim origjine apo një letër nga ndonjë organizatë që përfaqëson bullgarët jashtë vendit.

PRANIMI I NJË VERZIONI HISTORIK

Pjesë e rëndësishme e procesit të aplikimit për studim në Bullgari është kalimi i testit në letërsi dhe histori. Pasi vërtetësia historike është fushëbetejë tradicionale, testi është një sfidë për maqedonët, të cilët duhët të mësojnë verzionin bullgar të historisë i cili natyrisht ndryshon nga ai maqedonas.

Pasiqë verzioni zyrtar bullgar është se populli maqedon ishin në fakt bullgar të paktën derisa nuk u bënë pjesë e federatës jugosllave, ky kusht paraqet një inkurajim për të pranuar verzionin e origjinës bullgare.

Popov mohon pohimin se politika e ministrisë së arsimit është konfrontuese. “Atyre iu ofrohet një shansë për të mësuar historinë bullgare, dhe kjo vlenë për aplikantët e të gjitha vendeve,” thotë ai. “Askush nuk mund të detyroj këta studentë të besojnë ata çka shkruajnë gjatë testimit.”

Shumica e studentëve maqedonas të intervistuar nga IWPR-ja thonë se nuk kanë ndier presion për tu asimiluar apo ndërruar identitetin e tyre etnik. “Askush këtu as nuk ka diskutuar me mua për nacionalitetin tim,” thotë Alexandur Nachev nga Strumica në Maqedoninë lindore, tani në trajnim për mësues në universitetin e Sofjes St Kliment Ohridski.

Në ndërkohë, disa studentë janë paksa të bezdisur me procedurat që kërkojnë pranimin e “të qenurit bullgar”.

“Unë nuk mendoj se shoqëria moderne bullgare dëshiron apo tenton të asimiloj maqedonasit. Por disa procedura dhe praktika qeveritare duket të kenë pasoja të tilla,” thotë Lenche, duke shtuar se secili që pranoj të jetë bullgar etnik veproj kështu vullnetarisht.

PASOJAT POLITIKE

Zyrtarët bullgar insistojnë se nuk ekziston asnjë qëllim i keq prapa dëshirës së tyre për të ofruar mundësi studimi.

Zyrtari Popov nga ministria e arsimit insistonë se në nivel politik, qëndrimi zyrtar nuk dallon nga politikat greke apo hungareze të drejtuara ndaj studentëve të huaj dhe etnicitetit të këtyre studentëve.

Kolegu i tij në po këtë ministri, Venko Bozhanov nga departamenti post-diplomik, u pajtua duke shtuar, “Bashkimi Evropian toleron qëndrime të tilla. Komunitetet etnike duhet padyshim të qëndrojnë qytetar besnik ndaj shteteve të tyre, por këto bashkësi gjithashtu mund të shërbejnë si ura ndërjmet vendeve.”

Por në Maqedoni, dyshimet vazhdojnë. Shumë politikan dhe mediat kanë deklaruar disa herë se shteti bullgar ka qëllime te fshehura të “bullgarizimit” dhe në fund “riunifikimit”.

Aneta Serafimova, profesoreshë e studimeve mesjetare në universitetin e Shkupit, thotë se Bullgaria është duke keqpërdorur historinë për të justifikuar politikën e saj, duke shtuar, “Qëllimi i kësaj politike është asimilimi i kombit maqedon. Nuk ka histori e cila jep te drejtën një vendi për të manipuluar me popullatën e vendit fqinj.”

Serafimova akuzon Bullgarinë për abuzimin e përparësive qe Bullgaria gëzon si portë hyrëse për në Bashkimin Evropian, duke ofruar beneficione të një ekonomie në rritje dhe qasje ne tregun evropian të punës, i cili treg, sipas saj, do të jetë shumë joshës për të rinjët maqedonas. “Sofja është duke praktikuar një metodë të njohur të asimilimit, dhe kështu është duke vepruar në mënyrë shumë të pandershme,” ajo përfundoj.

Burimet policore maqedonase i thanë IWPR-së se do të ishte gabim injorimi i politikës së tanishme bullgare. “Ne nuk mund të ndalojmë këta njerëz për të studiuar në Bullgari, por duhet të mbesim syqelur,” thotë një burim i policisë.

Studimi në Bullgari mbetet temë aq e ndieshme sa që shume nga të rinjët në studime në Sofje ngurojnë të japin emrat e tyre gazetarëve, nga frika se kjo mund të shkaktoj problem për ata gjatë kthimit në vendlindje.

“ Kemi pak ndrojë pasi policia [maqedone] shkakton probleme për studentët maqedon nga Bullgaria dhe familjet e tyre,” një studente deklaroj për IWPR.

Ajo shtoj se verën e kaluar i ishte dashur të shkontë në stacionin policor në qytetin e saj për të dhënë shpjegime rreth studimit të saj në Bullgari. “Unë u përgjigja se nuk kisha të holla për të studiuar në Oksford,” tha ajo për IWPR. “Pyes veten se a ballafaqohen studentët nga Viena me pyetje të njejta nga policia.”

Stafi në ministrinë bullgare të arsimit tregojnë se studentët vazhdimisht mirren në pyetje nga polica maqedonase. Por Goran Pavlovski, zëdhënës në ministrinë e brendshme maqedone, thotë për IËRP se policia “nuk merr në pyetje njerëzit të cilët studiojnë në Bullgari”. Mirëpo, “ministria merr në pyetje të gjithë ata aktivitetet e të cilëve kërkojnë vlerësim të sigurisë,” thotë ai.

Me qëllim të menjanimit të problemeve të tilla, në vitin 1996 bullgarët prezantuan një sistem të ri të kuotave për qytetarët maqedonas pavarësisht nga origjina etnike. “Qëllimi ishte të kursejmë maqedonët etnik në studime në Bullgari nga çdo telashe në vendlindje,” thotë Bozhanov.

Studentët maqedonas të cilët dëshirojnë të studiojnë në Sofje nuk ka të ngjarë se do të shkurajohen as nga kushtet bullgare për identitet bullgar e as nga armiqësia që i pret në vendlindje. “Është qesharake te pandehet se ata mund të ndalojnë këtë proces,” thotë për IËRP një student, duke iu referuar autoriteteve maqedonase. “Ka shumë që vijnë këtu për studime, dhe disa tani kanë diplomuar dhe janë kthyer si doktorë apo avokatë.”

Të tjerët, megjithate, në mënyre të vetëdijshme kanë refuzuar këtë mundësi. “Mua nuk më pëlqen politika e tyre shkollore,” thotë Goce naumov, student postdiplomik në universitetin e Shkupit i cili refuzoj ofertën për të studiuar në Bullgari. “Si më duket mua, ata kërkojnë nga studentët të hyjnë në provim të historisë kombëtare, e kjo histori kërkon një interpretim ndryshe nga verzioni maqedon. Kjo është diçka e papranueshme për mua.”

Goran Lazarov zgjodhi të studioj në Pragë për të njejtën arsye. “Unë kurrë nuk do të studioja në një vend i cili nuk njeh gjuhën dhe kombin tim,” thotë ai. “Bullgaria, si shtet evropian, duhet njëherë e përgjithmonë të njohë kombin maqedon. Përndryshe, të gjitha këto privilegje…vazhdojnë të nxisin dyshime se të gjitha bëhen me qëllim të vetëm të rritjes së numrit të njerëzve në Maqedoni të cilët deklarojnë vetëvetën bullgar.”

PASAPORTË DREJT EVROPËS

Një fushë tjetër në të cilën maqedonët kanë tretman preferues si rezultat i të kaluarës bullgare është edhe lehtësia me të cilën ata mund të marrin shtetësinë bullgare.

Në fakt, çdo maqedon me origjinë sllave mund të marr pasaportë bullgare. Për të vërtetuar origjinën bullgare, mjafton vetëm të dekarohesh i tillë. Nuk ka nevojë për të vërtetuar vendbanim të mëparshëm në Bullgari.

Ligji thotë se çdo aplikant për shtetësi duhet të dorëzoj certifikatën e lindjes të një prindi e cila vërteton enticitetin bullgar të tyre. Por ka edhe përjashtime: nëse aplikanti nuk posedon me një dokument të tillë, Agjensia Shtetërore për Bullgarët në Jashtë shtetit mund të lëshojë një certifikatë të nacionalitetit në bazë të supozimit se “maqedon etnik” do të thotë “bullgar etnik”.

Ky supozim duket të bazohet vetëm në besim, por udhëheqësja e kësaj agjensie, Denitsa Hristova, insistoj për IWPR-në se “se ky është një fakt shkencor dhe socio-kulturor, i pamohueshëm dhe ndërkombëtarisht i njohur.”

Në vetëm katër vjetët e fundit, 15,500 maqedon kanë aplikuar për shtetësi bullgare. Numri i kandidatëve është dyfishuar për çdo vit, kështu në vitin 2004 totali arriti në 7,500. Ka raste ku me fshatra të tërë po dërgojnë një person të aplikoj në emër të të gjithëve.

Nacionalistët mund të shohin këtë trend si rritje e vetëdijes bullgare, por motivet e vërteta janë më pragmatike.

Bullgaria po bëhet gjithnjë e më shumë joshëse për maqedonët për faktin se ekonomia e saj është shumë shumë më stabile, dhe gjithashtu pasi është në rrugë drejt anëtarësimit në BE.

Si rezultat, shume nga studentët që tani studiojnë në Sofje nuk planifikojnë të kthehen në Maqedoni pas diplomimit. “Mendoj se rreth 90 përqind të maqedonëve të cilët unë i njoh nuk planifikojnë të kthehen në vendlindje, por do të qëndrojnë ose këtu ose do të shpërngulen në ndojnë vend tjetër të huaj,” një student nga Sofja u deklarua për IWPR në kusht anonimiteti.

Marrja e pasaportës bullgare ofron mundësinë e udhëtimit të lirshëm nëpër gjithë Evropën, dhe pasi ligjet bullgare lejojnë dyshtetësinë, nuk ekziston nevoja e heqjes dorë nga shtetësia maqedone.

Është me të vërtetë shumë lehtë për të marrur një pasaportë. Pagesa është vetëm tri leva, rreth 1,5 euro, dhe aplikantët nuk duhet të jenë prezent në Bullgari, por mund të aplikojnë në ambasadë bullgare përmes palës së tretë. Si rezultat, një biznes i ri ka filluar në disa vende rurale të Maqedonisë, ku disa ndërmjetësues marrin prej 200 deri 500 euro për përson për të pregaditur dhe dorëzuar aplikacionet.

Zëvendës ministresha edrejtësisë Meglena Tacheva pranon se rregullat e tanishme të pasaportave mund të interpretohen si qëllim i drejtpërdrejtë i inkurajimit të maqedonëvë për ndërruar nacionalitetin në atë bullgar.

Por ajo shtoj se rregullat po bëheshin me të rrepta – për shembull ajo është duke insistuar që të gjithë aplikantët të intervistohen personalisht. Në çdo rast ajo thotë, numri i madh i aplikantëve nënkupton se vetëm një e treta e 15,000 aplikacioneve të pranuara deri në vitin 20001 janë ende në procesim.

Tacheva thotë se i gjithë sistemi ka nevojë të rishikohet pasiqë është evidente tani që njerëzit po aplikonin për pasaporta bullgare kryesisht për qëllim të udhëtimit jashtë vendit, fakt i cili mund të komplikoj çështjet me BE-në.

NJË APO DY GJUHË?

Pjesë tjetër e të kaluarës është gjuha. Varësisht nga këndvështrimi, bullgarishtja dhe maqedonishtja mund të konsiderohen si dy gjuhë shumë të ngjajshme por të veçanta, apo një gjuhë e vetme.

Nga aspekti juridik, maqedonishtja standarde është gjuhë zyrtare e këtij vendi. Por kur bullgarët njohën zyrtarisht këtë vend, por në anën tjetër ata nuk pranuan kërkesën maqedonase për pavarësi gjuhësore.

Për shtatë vitet e ardhshme, dy qeveritë – edhepse në marrëdhënie të mira – nuk arritën të nënshkruajnë një dokument të vetëm bilateral. E vetmja pengesë qëndronte në formulimin standard diplomatik: “Ky dokument është nënshkruar në gjuhën bullgare dhe maqedone.”

Në vitin 1999, parlamenti bullgar më në fund arriti tek një zgjidhje, duke riformuluar gjuhën e traktatit diplomatik në “gjuha maqedone… sipas kushtetutës maqedone.” Ky ushtrim në akrobacion gjuhësor pati sukses, dhe dy vendet tanimë kanë nënshkuar më shumë se 50 marrëveshje.

Por çdo herë që një dokument bilateral nënshkruhet, kompromisi gjuhësor është rikujtim i vazhdueshëm se Bullgaria refuzon përdorimin e “maqedonishtes” si term gjuhësor legjitim.

PËRGJIGJET I TAKOJNË TË SË ARDHMËS

Mundësia që këto çështje do të mund të shkaktojnë ngatërresa zvogëlohet me vet faktin se Evropa është çelësi i të ardhmës për të dy vendet

Sipas ambasadorit bullgar në Shkup, Alexandur Yordanov, vendi i tij tani është partneri më i besueshëm i Maqedonisë. Maqedonia është tregu i tretë më i madh i fqiut të saj, dhe një marrëveshje e re e cila shfuqizon taksat doganore në të mira industriale, e cila hyri në fuqi këtë muaj, pritët të nxisë edhe më shumë tregëtinë dhe investimet.

Në nivelin politik, Bullgaria ka paraqitur planin zyrtar për të ndihmuar fqiun e saj drejt integrimit në BE. Gjatë bisedimeve për antarësim, Sofja vonoi zbatimin e kushtit të vizave për qytetarët maqedon. Gjatë vizitës në tetorit të 2004, ministri i jashtëm bullgar Solomon Passy deklaroj se vendi i tij nuk dëshirontë lejimin e hyrjes së qytetarëvë maqedon pa viza edhe pas anëtarësimit në BE.

Në këtë ambient të ri, mendimi bullgar për maqedonët duket të jëtë bazuar në vlera të civilizuara dhe liberale. Ambasadori Yordanov thekson rëndësinë e çështjeve rreth BE-së dhe nuk brengoset rreth mosmarrëveshjeve maqedone/bullgare rreth gjuhës, duke shtuar se kjo paraqet “politikanët të cilët kuptojnë realitetet historike.”

Në nivelin lokal, Alexandur Nanchev deklaroj në emër të shumë studentëve maqedon në Bullgari se historia dhe nacionaliteti po e humbnin rëndësinë e tyre të mëparshme.

“Maqedonët, bullgarët – e gjithë kjo së shpejti do të mbetët në të kaluarën,” thotë ai. “Njerëzit nuk duan të mirrën më me këtë çështje pasi që nuk është problem në jetën tonë. Miqët e mi janë përqendruar në të ardhmën, e jo në të kaluarën.”

Hristo Matanov, profesor i historisë në universitetin St Kliment Ohridski, mendon se është më se e pranueshme ndërtimi i marrëdhënieve më të afërta me Maqedoninë nëpërmjet bursave dhe marrjes së shpejtë të shtetësisë. “Bullgaria duket të jetë e interesuar për marrëdhënie të afërta me Maqedoninë sikur marrëdhëniet ndërjmet Gjermanisë dhe Austrisë,” thotë ai.

Gjithashtu, ai shton, “Shkollimi i studentëve do të thotë krijimi i një lobi ndër intelektualët e ardhshëm maqedon.”

Matanov vlerëson këtë si një proces inkurajues për Bullgarinë, i cili – per herë të parë në një shekull – po bëhet vend në të cilin njerëzit jashtë shtetit dëshirojnë të studiojnë dhe jetojnë.

Sfida qëndron në atë se maqedonët duhet të sigurohen se veprimet e tilla të diskriminimit pozitiv jatë vetëm të tilla, e jo tentim për asimilim.

Albena Shkodrova është drejtuese e projektit të IWPR në Bullgari. Tamara Causida, ndihmës-editore e IWPR në Maqedoni, kontriboj në këtë artikull.