KRAJIŠNIKOVA ŽALBA BI MOGLA PREDSTAVLJATI PROBLEM ZA KARADŽIĆEVE TUŽIOCE
Presuda žalbenog vijeća u slučaju Momčila Krajišnika nagovještava da bi tužilaštvo moglo imati problema prilikom dokazivanja optužbi protiv bivšeg predsjednika bosanskih Srba.
KRAJIŠNIKOVA ŽALBA BI MOGLA PREDSTAVLJATI PROBLEM ZA KARADŽIĆEVE TUŽIOCE
Presuda žalbenog vijeća u slučaju Momčila Krajišnika nagovještava da bi tužilaštvo moglo imati problema prilikom dokazivanja optužbi protiv bivšeg predsjednika bosanskih Srba.
Presuda koja je prošle sedmice izrečena po žalbi Momčila Krajišnika iznenadila je mnoge, jer je njome skraćena dodijeljena kazna, a utvrđivanje odgovornosti za zločine počinjene tokom rata u Bosni i Hercegovini (1992-95.) je zamagljeno.
Žalbene sudije Haškog tribunala potvrdile su 17. marta osudu koja je bivšem predsjedniku skupštine bosanskih Srba bila izrečena za progon Bošnjaka i bosanskih Hrvata u 32 bosanske opštine, koji je počinjen deportacijom i prisilnim raseljavanjem nesrpskog bosanskog stanovništva.
Međutim, vijeće mu je zatvorsku kaznu smanjilo za sedam godina, nakon što su mu ukinuli osude za ubistva, istrebljenje i progone (osim onih koji su počinjeni deportacijom i prisilnim raseljavanjem).
Zaključcima sadržanim u konačnoj presudi iznova je naglašena ključna slabost sistema i prakse Haškog tribunala.
Ona bi se mogla odraziti i na suđenje za genocid optuženiku čiji je rang najviši među sadašnjim pritvorenicima – predsjedniku bosanskih Srba, Radovanu Karadžiću.
U presudi koju mu je prvostepeno vijeće izreklo 27. septembra 2006., Krajišnik je osuđen na 27 godina zatvora nakon što su ga sudije proglasile krivim za ubijanje oko 3,000 i raseljavanje još oko 100,000 ne-Srba iz većeg dijela Bosne, tokom 1991. i 1992.
Sudije su ga oslobodile optužbe za genocid, pošto – iako su pronašle dokaze o tome da je taj zločin počinjen – nisu ustanovile da je Krajišnik imao genocidnu namjeru, koja je neophodna za donošenje osuđujuće presude. (Stranica br. 305 prvostepene presude izrečene Krajišniku dostupna je na adresi: http://www.icty.org/x/cases/krajisnik/tjug/en/kra-jud060927e.pdf.)
Time što se nisu žalili zbog oslobađanja od optužbi za genocid, tužioci su pokazali da prihvataju činjenicu da nisu uspjeli dokazati da je Krajišnik namjeravao da počini genocid u Bosni.
Presudom žalbenog vijeća potcrtan je još jedan propust počinjen u dokaznom postupku protiv Krajišnika – pokušaj da se njegova odgovornost za zločine ustanovi pomoću doktrine „zajedničkog zločinačkog poduhvata“.
Riječ je o pravnoj doktrini po kojoj se pripadnici neke grupe tretiraju kao učesnici zavjere i smatraju odgovornima za zločine koje je počinio bilo ko od njih.
Čini se da je jedan od problema sa ovim konceptom u slučaju Krajišnik bilo to što tokom suđenja nije jasno ustanovljeno kada su se učesnici udružili u zajednički zločinački poduhvat sa ciljem izvršenja određenih zločina.
Žalbene su sudije potvrdile prvostepenu presudu po kojoj je okrivljeni „dijelio namjeru“ da izvrši deportaciju, prisilno raseljavanje i progon „od samog početka zajedničkog zločinačkog poduhvata“.
Pa ipak, zaključile su da prvostepene sudije u svojoj presudi nisu jasno ustanovile kada su lideri bosanskih Srba skovali zavjeru da počine ubistva, istrebljenje i progon (isključujući zločine deportacije i prisilnog raseljavanja), tako da su osude Krajišnika po tim tačkama odbačene.
„. . . Žalbeno vijeće ne može sa neophodnom preciznošću zaključiti kako i kada su zločini širih razmjera [ubistva, istrebljenja i progoni] postali osnovni cilj zajedničkog zločinačkog poduhvata i, u skladu s tim, po kom osnovu je Sudsko vijeće te zločine pripisalo Krajišniku“, navodi se u žalbenoj presudi.
Izgleda da dodatni problem proističe iz činjenice da tužioci u optužnici nisu naveli imena svih učesnika zajedničkog zločinačkog poduhvata.
Žalbene su sudije prihvatile argument odbrane da prvostepene sudije nisu jasno ustanovile na koga su tužioci mislili kada su pomenuli učesnike nižeg ranga, uključujući pripadnike paravojnih formacija i političare.
U optužnici protiv Krajišnika, tužioci su kao učesnike istog zajedničkog zločinačkog poduhvata naveli šaroliku grupu ljudi.
Na spisku su se tako našli politički predstavnici bosanskih Srba, poput Biljane Plavšić, Radovana Karadžića, Radoslava Brđanina i Nikole Koljevića; srbijanski predsjednik Slobodan Milošević; paravojni lider Željko Ražnatović (zvani „Arkan“); kao i generali bosanskih Srba, Ratko Mladić i Momir Talić.
Iako ostali učesnici nisu imenovani, u optužnici se navodi da su „sudjelovali mnogi pojedinci“.
U optužnici se nejasno aludira na te pojedince i upletenost članova rukovodstva bosanskih Srba, Srpske demokratske stranke (SDS), jugoslovenske vojske, vojske bosanskih Srba, policije i teritorijalne odbrane, paravojnih i dobrovoljačkih srbijanskih i formacija bosanskih Srba, vojnih i političkih ličnosti iz bivše Jugoslavije, Srbije i Crne Gore.
No, time što nisu eksplicitno naveli ko su sve bili učesnici zajedničkog zločinačkog poduhvata, tužioci su sebi otežali dokazivanje Krajišnikove odgovornosti za njihove zločine.
Slijedeći se propust u pokušajima tužilaštva da dokaže Krajišnikovo učešće u zajedničkom zločinačkom poduhvatu, kao i njegovu odgovornost za genocid, tiče vremenskog ograničenja sadržanog u optužnici, koja pokriva samo period od 1. jula 1991. do 31. decembra 1992.
Teško je slijediti logiku kojom je tužilaštvo, od čitavog perioda bosanskog rata (1992-95.) optužnicu ograničilo upravo na tih 18 mjeseci, tokom kojih je on bio predsjednik skupštine bosanskih Srba.
Krajišnik je, naime, bio jedan od ključnih članova rukovodstva bosanskih Srba u vrijeme srebreničkog masakra (jul 1995.), kojeg su i Haški tribunal i Međunarodni sud pravde (MSP) proglasili genocidom.
Ograničivši se u svom dokaznom postupku na tako uzak okvir, tužioci su sebi otežali pokazivanje razmjera zločinačkog plana u kojem je Krajišnik sudjelovao.
To se dodatno vidi i iz poređenja ovog slučaja sa Miloševićevim.
Tužioci su u slučaju Milošević pokušali da dokažu da je okrivljeni sudjelovao u zajedničkom zločinačkom poduhvatu i da je imao genocidnu namjeru tako što su pokazivali da je umiješan u plan koji je 12. maja 1992. usvojila skupština bosanskih Srba.
Oni su tvrdili da je sa takozvanih „Šest strateških ciljeva srpskog naroda“ rukovodstvo bosanskih Srba skovalo plan da se Srbi podjelom zemlje odvoje od bošnjačke i hrvatske zajednice u Bosni.
Prema navodima tužilaštva, time su lideri definirali ratne vojne ciljeve – stvoriti Republiku Srpsku koja će kasnije postati deo Velike Srbije – kojima se nedvosmisleno težilo sve do okončanja konflikta.
U svom dokaznom postupku, Miloševićevi tužioci su jasno povezali šest strateških ciljeva sa zločinima koji su za vrijeme rata počinjeni na terenu, pri čemu je optužnica pokrivala period počev od 1. avgusta 1991., pa „barem do“ 31. decembra 1995.
Oni su tvrdili kako strateški ciljevi predstavljaju jasnu potvrdu „da je postojao plan uklanjanja ne-Srba sa vlasti u svim naznačenim oblastima i suštinskog, fizičkog uklanjanja ne-Srba iz naznačenih dijelova Bosne, nezavisno od toga da li su činili etničku većinu ili nisu“.
Ključni argument njihovog slučaja bio je taj da je navedeni dokument mogao biti shvaćen kao sredstvo „koje je rukovodstvo bosanskih Srba iskoristilo prilikom implementacije genocidnog plana“.
Iako je Milošević u martu 2006. umro u pritvoru – a da mu prije toga nije izrečena presuda u procesu koji je protiv njega vođen – sudije su po okončanju dokaznog postupka tužilaštva zaključile kako postoji dovoljno dokaza o svim tačkama iz optužnice i da slučaj može biti nastavljen.
Da su tužioci i Krajišnika optužili za zločine počinjene za vrijeme cijelog rata – kao i da su njegove postupke povezali s ostvarivanjem pomenutih strateških ciljeva – možda bi uspjeli dokazati njegovu odgovornost za još neke zločine, uključujući i genocid.
Isti pravni tim, koji je u slučaju Krajišnika zastupao tužilaštvo, nadležan je i za krivično gonjenje Karadžića, pa bi njegovi članovi – ukoliko ne promijene starategiju – mogli ponoviti i iste greške.
Izmijenjena optužnica protiv Karadžića predstavlja poboljšanje posljednje verzije iz aprila 2000. godine, i u kojoj on nije bio optužen za učešće ni u kakvom zločinačkom poduhvatu.
Uvođenje doktrine zajedničkog zločinačkog poduhvata trebalo bi tužiocima pružiti priliku da u punom obimu pokažu ulogu rukovodstva bosanskih Srba u ratu, te možda dokažu i povezanost sa Beogradom, čime bi se pružila jasnija slika o onome što dešavalo za vrijeme sukoba.
Osim toga, vremenski okvir optužnice protiv Karadžića – koja se odnosi na čitav period od 1992. do 1995. godine – omogućiće tužiocima iznošenje većeg broja dokaza sa ciljem dokazivanja navoda iz optužnice.
No, već i površan pogled na Karadžićevu optužnicu sugerira da su tužioci iz sopstvenog iskustva u slučaju Krajišnik mogli izvući i više pouka.
Uvodeći kategoriju zajedničkog zločinačkg poduhvata u optužnicu protiv Karadžića, oni su propustili da pomenu neke značajne ličnosti koje su za vrijeme rata postupale u sadejstvu sa rukovodstvom bosanskih Srba.
U Karadžićevoj je optužnici zajednički zločinački poduhvat definiran sa istom onom neodređenošću koja se u slučaju Krajišnik pokazala kao manjkavost.
Tako se među učesnicima zajedničkog zločinačkog poduhvata navode „pripadnici rukovodstva bosanskih Srba; članovi organa SDS-a i vlade bosanskih Srba na republičkom, regionalnom, opštinskom i lokalnim nivoima, uključujući krizne štabove, ratna predsjedništva i ratne komisije“.
Da bi se prevazišla ta uopštenost, tužioci tokom svog dokaznog postupka moraju pokušati da pokažu vezu između Karadžića i konkretnih pojedinaca koji su sprovodili zločinački plan za čije se organiziranje on tereti.
Vrlo je vjerovatno da će se Karadžićeva odbrana bazirati na stavu da je Milošević odgovoran za sve i da je okrivljeni bio samo obični zupčanik u mašineriji.
Tužioci se stoga moraju osloniti na dokaze koji se tiču šest strateških ciljeva koje je parlament bosanskih Srba usvojio na početku rata, kako bi dokazali postojanje ne samo zajedničkog zločinačkog poduhvata, nego i genocidne namjere.
Edina Bećirević je docentica na Fakultetu kriminalističkih nauka Univerziteta u Sarajevu.
Žalbene sudije Haškog tribunala potvrdile su 17. marta osudu koja je bivšem predsjedniku skupštine bosanskih Srba bila izrečena za progon Bošnjaka i bosanskih Hrvata u 32 bosanske opštine, koji je počinjen deportacijom i prisilnim raseljavanjem nesrpskog bosanskog stanovništva.
Međutim, vijeće mu je zatvorsku kaznu smanjilo za sedam godina, nakon što su mu ukinuli osude za ubistva, istrebljenje i progone (osim onih koji su počinjeni deportacijom i prisilnim raseljavanjem).
Zaključcima sadržanim u konačnoj presudi iznova je naglašena ključna slabost sistema i prakse Haškog tribunala.
Ona bi se mogla odraziti i na suđenje za genocid optuženiku čiji je rang najviši među sadašnjim pritvorenicima – predsjedniku bosanskih Srba, Radovanu Karadžiću.
U presudi koju mu je prvostepeno vijeće izreklo 27. septembra 2006., Krajišnik je osuđen na 27 godina zatvora nakon što su ga sudije proglasile krivim za ubijanje oko 3,000 i raseljavanje još oko 100,000 ne-Srba iz većeg dijela Bosne, tokom 1991. i 1992.
Sudije su ga oslobodile optužbe za genocid, pošto – iako su pronašle dokaze o tome da je taj zločin počinjen – nisu ustanovile da je Krajišnik imao genocidnu namjeru, koja je neophodna za donošenje osuđujuće presude. (Stranica br. 305 prvostepene presude izrečene Krajišniku dostupna je na adresi: http://www.icty.org/x/cases/krajisnik/tjug/en/kra-jud060927e.pdf.)
Time što se nisu žalili zbog oslobađanja od optužbi za genocid, tužioci su pokazali da prihvataju činjenicu da nisu uspjeli dokazati da je Krajišnik namjeravao da počini genocid u Bosni.
Presudom žalbenog vijeća potcrtan je još jedan propust počinjen u dokaznom postupku protiv Krajišnika – pokušaj da se njegova odgovornost za zločine ustanovi pomoću doktrine „zajedničkog zločinačkog poduhvata“.
Riječ je o pravnoj doktrini po kojoj se pripadnici neke grupe tretiraju kao učesnici zavjere i smatraju odgovornima za zločine koje je počinio bilo ko od njih.
Čini se da je jedan od problema sa ovim konceptom u slučaju Krajišnik bilo to što tokom suđenja nije jasno ustanovljeno kada su se učesnici udružili u zajednički zločinački poduhvat sa ciljem izvršenja određenih zločina.
Žalbene su sudije potvrdile prvostepenu presudu po kojoj je okrivljeni „dijelio namjeru“ da izvrši deportaciju, prisilno raseljavanje i progon „od samog početka zajedničkog zločinačkog poduhvata“.
Pa ipak, zaključile su da prvostepene sudije u svojoj presudi nisu jasno ustanovile kada su lideri bosanskih Srba skovali zavjeru da počine ubistva, istrebljenje i progon (isključujući zločine deportacije i prisilnog raseljavanja), tako da su osude Krajišnika po tim tačkama odbačene.
„. . . Žalbeno vijeće ne može sa neophodnom preciznošću zaključiti kako i kada su zločini širih razmjera [ubistva, istrebljenja i progoni] postali osnovni cilj zajedničkog zločinačkog poduhvata i, u skladu s tim, po kom osnovu je Sudsko vijeće te zločine pripisalo Krajišniku“, navodi se u žalbenoj presudi.
Izgleda da dodatni problem proističe iz činjenice da tužioci u optužnici nisu naveli imena svih učesnika zajedničkog zločinačkog poduhvata.
Žalbene su sudije prihvatile argument odbrane da prvostepene sudije nisu jasno ustanovile na koga su tužioci mislili kada su pomenuli učesnike nižeg ranga, uključujući pripadnike paravojnih formacija i političare.
U optužnici protiv Krajišnika, tužioci su kao učesnike istog zajedničkog zločinačkog poduhvata naveli šaroliku grupu ljudi.
Na spisku su se tako našli politički predstavnici bosanskih Srba, poput Biljane Plavšić, Radovana Karadžića, Radoslava Brđanina i Nikole Koljevića; srbijanski predsjednik Slobodan Milošević; paravojni lider Željko Ražnatović (zvani „Arkan“); kao i generali bosanskih Srba, Ratko Mladić i Momir Talić.
Iako ostali učesnici nisu imenovani, u optužnici se navodi da su „sudjelovali mnogi pojedinci“.
U optužnici se nejasno aludira na te pojedince i upletenost članova rukovodstva bosanskih Srba, Srpske demokratske stranke (SDS), jugoslovenske vojske, vojske bosanskih Srba, policije i teritorijalne odbrane, paravojnih i dobrovoljačkih srbijanskih i formacija bosanskih Srba, vojnih i političkih ličnosti iz bivše Jugoslavije, Srbije i Crne Gore.
No, time što nisu eksplicitno naveli ko su sve bili učesnici zajedničkog zločinačkog poduhvata, tužioci su sebi otežali dokazivanje Krajišnikove odgovornosti za njihove zločine.
Slijedeći se propust u pokušajima tužilaštva da dokaže Krajišnikovo učešće u zajedničkom zločinačkom poduhvatu, kao i njegovu odgovornost za genocid, tiče vremenskog ograničenja sadržanog u optužnici, koja pokriva samo period od 1. jula 1991. do 31. decembra 1992.
Teško je slijediti logiku kojom je tužilaštvo, od čitavog perioda bosanskog rata (1992-95.) optužnicu ograničilo upravo na tih 18 mjeseci, tokom kojih je on bio predsjednik skupštine bosanskih Srba.
Krajišnik je, naime, bio jedan od ključnih članova rukovodstva bosanskih Srba u vrijeme srebreničkog masakra (jul 1995.), kojeg su i Haški tribunal i Međunarodni sud pravde (MSP) proglasili genocidom.
Ograničivši se u svom dokaznom postupku na tako uzak okvir, tužioci su sebi otežali pokazivanje razmjera zločinačkog plana u kojem je Krajišnik sudjelovao.
To se dodatno vidi i iz poređenja ovog slučaja sa Miloševićevim.
Tužioci su u slučaju Milošević pokušali da dokažu da je okrivljeni sudjelovao u zajedničkom zločinačkom poduhvatu i da je imao genocidnu namjeru tako što su pokazivali da je umiješan u plan koji je 12. maja 1992. usvojila skupština bosanskih Srba.
Oni su tvrdili da je sa takozvanih „Šest strateških ciljeva srpskog naroda“ rukovodstvo bosanskih Srba skovalo plan da se Srbi podjelom zemlje odvoje od bošnjačke i hrvatske zajednice u Bosni.
Prema navodima tužilaštva, time su lideri definirali ratne vojne ciljeve – stvoriti Republiku Srpsku koja će kasnije postati deo Velike Srbije – kojima se nedvosmisleno težilo sve do okončanja konflikta.
U svom dokaznom postupku, Miloševićevi tužioci su jasno povezali šest strateških ciljeva sa zločinima koji su za vrijeme rata počinjeni na terenu, pri čemu je optužnica pokrivala period počev od 1. avgusta 1991., pa „barem do“ 31. decembra 1995.
Oni su tvrdili kako strateški ciljevi predstavljaju jasnu potvrdu „da je postojao plan uklanjanja ne-Srba sa vlasti u svim naznačenim oblastima i suštinskog, fizičkog uklanjanja ne-Srba iz naznačenih dijelova Bosne, nezavisno od toga da li su činili etničku većinu ili nisu“.
Ključni argument njihovog slučaja bio je taj da je navedeni dokument mogao biti shvaćen kao sredstvo „koje je rukovodstvo bosanskih Srba iskoristilo prilikom implementacije genocidnog plana“.
Iako je Milošević u martu 2006. umro u pritvoru – a da mu prije toga nije izrečena presuda u procesu koji je protiv njega vođen – sudije su po okončanju dokaznog postupka tužilaštva zaključile kako postoji dovoljno dokaza o svim tačkama iz optužnice i da slučaj može biti nastavljen.
Da su tužioci i Krajišnika optužili za zločine počinjene za vrijeme cijelog rata – kao i da su njegove postupke povezali s ostvarivanjem pomenutih strateških ciljeva – možda bi uspjeli dokazati njegovu odgovornost za još neke zločine, uključujući i genocid.
Isti pravni tim, koji je u slučaju Krajišnika zastupao tužilaštvo, nadležan je i za krivično gonjenje Karadžića, pa bi njegovi članovi – ukoliko ne promijene starategiju – mogli ponoviti i iste greške.
Izmijenjena optužnica protiv Karadžića predstavlja poboljšanje posljednje verzije iz aprila 2000. godine, i u kojoj on nije bio optužen za učešće ni u kakvom zločinačkom poduhvatu.
Uvođenje doktrine zajedničkog zločinačkog poduhvata trebalo bi tužiocima pružiti priliku da u punom obimu pokažu ulogu rukovodstva bosanskih Srba u ratu, te možda dokažu i povezanost sa Beogradom, čime bi se pružila jasnija slika o onome što dešavalo za vrijeme sukoba.
Osim toga, vremenski okvir optužnice protiv Karadžića – koja se odnosi na čitav period od 1992. do 1995. godine – omogućiće tužiocima iznošenje većeg broja dokaza sa ciljem dokazivanja navoda iz optužnice.
No, već i površan pogled na Karadžićevu optužnicu sugerira da su tužioci iz sopstvenog iskustva u slučaju Krajišnik mogli izvući i više pouka.
Uvodeći kategoriju zajedničkog zločinačkg poduhvata u optužnicu protiv Karadžića, oni su propustili da pomenu neke značajne ličnosti koje su za vrijeme rata postupale u sadejstvu sa rukovodstvom bosanskih Srba.
U Karadžićevoj je optužnici zajednički zločinački poduhvat definiran sa istom onom neodređenošću koja se u slučaju Krajišnik pokazala kao manjkavost.
Tako se među učesnicima zajedničkog zločinačkog poduhvata navode „pripadnici rukovodstva bosanskih Srba; članovi organa SDS-a i vlade bosanskih Srba na republičkom, regionalnom, opštinskom i lokalnim nivoima, uključujući krizne štabove, ratna predsjedništva i ratne komisije“.
Da bi se prevazišla ta uopštenost, tužioci tokom svog dokaznog postupka moraju pokušati da pokažu vezu između Karadžića i konkretnih pojedinaca koji su sprovodili zločinački plan za čije se organiziranje on tereti.
Vrlo je vjerovatno da će se Karadžićeva odbrana bazirati na stavu da je Milošević odgovoran za sve i da je okrivljeni bio samo obični zupčanik u mašineriji.
Tužioci se stoga moraju osloniti na dokaze koji se tiču šest strateških ciljeva koje je parlament bosanskih Srba usvojio na početku rata, kako bi dokazali postojanje ne samo zajedničkog zločinačkog poduhvata, nego i genocidne namjere.
Edina Bećirević je docentica na Fakultetu kriminalističkih nauka Univerziteta u Sarajevu.
