ANALIZA: Milosevic i petnaest zaverenika

Haski tribunal optuzio je bivseg jugoslovenskog predsednika Slobodana Milosevica za zlodela u Hrvatskoj, imenujuci ga kao predvodnika zavere u kojoj su, u periodu od avgusta 1991. do 1992. godine, pocinjeni ratni zlocini.

Rat u Hrvatskoj bio je "zajednicki zlocinacki poduhvat" Slobodana Milosevica i petnaestorice identifikovanih zaverenika, kao i ostalih imenovanih i neimenovanih zlocinaca. Definisuci tako Milosevicevu ulogu u Hrvatskoj, Karla del Ponte ga je, napokon, smestila tamo gde on i pripada: na celo ilegalne naoruzane bande udruzenih zaverenika.

Rat u Hrvatskoj, prema optuznici, formalno nisu vodile ni Jugoslavija (koja se tada nalazila "u procesu raspadanja"), niti Srbija, vec su Milosevic i zaverenici uzurpirali njihove institucije i iskoristili ih u svrhe sprovodjenja zajednickog zlocinackog poduhvata.

Ocekuje se da ce Karla del Ponte na slican nacin definisati ulogu Milosevica i njegove zaverenicke bande i u optuznici za genocid u Bosni i Hercegovini, koja ce biti podignuta u narednih nekoliko nedelja.

Ovako formulisane optuznice bi, paradoksalno, mogle da pomognu Beogradu na sudjenjima za genocid koja su protiv Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) pred Medjunarodnim sudom pravde (MSP) inicirale Hrvatska i Bosna i Hercegovina.

Beograd bi, pozivajuci se na te optuznice, mogao da tvrdi da MSP - koji odlucuje iskljucivo U sporovima izmedju drzava - nije nadlezan za slucajeve "zajednickih zlocinackih poduhvata" pojedinaca koji su uzurpirali drzavne institucije radi ostvarivanja licnih kriminalnih ciljeva.

U hrvatskoj optuznici protiv Milosevica najvise zanimanja izazvao je spisak osoba koje su, zajedno s njim, bile ukljucene u pomenuti zlocinacki poduhvat.

Na celu spiska su Borisav Jovic i Branko Kostic, clanovi tadasnjeg "krnjeg saveznog predsednistva", u kojem je - nakon povlacenja predstavnika Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Makedonije iz kolektivnog Predsednistva Jugoslavije - ostao samo cetvoroclani "srpski blok" predstavnika Srbije, Crne Gore, Kosova i Vojvodine.

Jovic i Kostic bili su glavni Milosevicevi agenti u tom "krnjem predsednistvu" koje je obavljalo i funkciju kolektivnog "vrhovnog komandanta" JNA, tako sto je, prema optuznici, "bespogovorno delovalo na liniji izvrsenja Miloseviceve politike".

Slede, zatim, generali Veljko Kadijevic i Blagoje Adzic, prvi kao ministar za narodnu odbranu, a drugi u svojstvu nacelnika Generalstaba JNA. Njihova uloga u zajednickom zlocinackom poduhvatu bila je da osiguraju efikasnu kontrolu nad ostacima dezintegrisane JNA i snagama srpsko-crnogorske Teritorijalne odbrane (TO), koji su prakticno delovali kao privatna vojska samih zaverenika.

U optuznici se vazna uloga pripisuje i generalu Aleksandru Vasiljevicu, koji je u to vreme bio sef armijske Kontraobavestajne sluzbe (KOS). Pod njegovom zaverenickom komandom ta sluzba je, navodi se u optuznici, "ucestvovala u aktivnostima podsticanja mrznje, straha i nasilja", kao i "instruiranja i podrzavanja lokalnih politickih predvodnika Srba u Hrvatskoj i lokalne srpske policije i vojnih snaga, ukljucujuci i dobrovoljce iz Srbije".

Medju zaverenicima su, dalje, i Jovica Stanisic, tadasnji sef Sluzbe drzavne bezbednosti Srbije, i Franko Simatovic, zvani "Frenki", nacelnik odeljenja za specijalne operacije pri Drzavnoj bezbednosti. Pored toga sto su policijske snage pod njihovom komandom direktno ucestvovale u zlocinima u Hrvatskoj, njihova uloga u zajednickom zlocinackom poduhvatu bila je da obezbede oruzje, sredstva, obuku i drugu pomoc srpskim dobrovoljackim i policijskim jedinicama.

Sledeci sa spiska je general Tomislav Simovic, koji je u zaveri ucestvovao kao srpski ministar odbrane, tako sto je radio na formiranju, opremanju i rasporedjivanju srpskih dobrovoljackih jedinica koje su bile neposredni pocinioci nekih od zlocina navedenih u optuznici.

Tu su, potom, i "ministar", "premijer" i "predsednik" samoproklamovanih srpskih autonomnih oblasti u Hrvatskoj, SAO Krajina i SAO Istocna Slavonija: Milan Martic, Milan Babic i Goran Hadzic. Oni su "organizovali i usmeravali akcije zajednickog zlocinackog poduhvata u SAO Krajini i Istocnoj Slavoniji".

Na listi zaverenika su i dva pokojnika, koji su ubijeni u Beogradu u poslednjim godinama Miloseviceve vladavine. Prvi od njih je Radovan Stojicic, zvani "Badza", (ubijen 1998. kao jedan od sefova Miloseviceve policije), A koji je u leto 1991. - kako se navodi u optuznici - po nalogu Milosevica otisao u Hrvatsku i organizovao snage TO Istocne Slavonije, da bi zajedno s njima licno ucestvovao u zlocinima koji su tamo pocinjeni.

Drugi pokojnik medju zaverenicima je Zeljko Raznatovic, zloglasni "Arkan", osnivac i zapovednik Srpske dobrovoljacke garde ("Arkanovi Tigrovi"), koja je 1991. operisala u istocnim delovima Hrvatske, a narednih godina i u Bosni i Hercegovini.

Slicnu ulogu u zajednickom zlocinackom poduhvatu imao je i Vojislav Seselj, predsednik Srpske radikalne stranke (SRS), koji je 1991. regrutovao dobrovoljacke (paravojne) jedinice poznate pod imenom "cetnici". Te jedinice su pocinile neke od najtezih zlocina koji su opisani u optuznici protiv Milosevica.

Najzad, medju imenovanim zaverenicima nalazi se i tadasnji predsednik Crne Gore, Momir Bulatovic, ciji je zadatak bio da mobilise i opremi crnogorsku TO, kao i policijske i dobrovoljacke jedinice koje su bile angazovane na dubrovackom i ostalim ratistima u Hrvatskoj.

Sa izuzetkom Milana Martica, koji je vec optuzen za raketne napade na Zagreb u maju 1995, te ubijenih Radovana Stojicica Badze i Zeljka Raznatovica Arkana, sva ostala lica sa ovog spiska, kako je potvrdila i portparol tuzilastva Florans Artman, nalaze se "pod istragom".

Ova imena, kao i kontekst u kojem se ona pominju u optuznici protiv Slobodana Milosevica, nisu nepoznati redovnim citaocima Dnevnika tribunala i ostalih izdanja IWPR posvecenih pracenju aktivnosti ICTY. Februara 1997, u broju 7 IWPR-ovog biltena TRIBUNAL, objavljen je tekst poznatog beogradskog advokata Srdje Popovica, pod naslovom "Miloseviceva zavera", u kojem se ratovi u Hrvatskoj i Bosni opisuju upravo kao "zajednicki zlocinacki poduhvat", pri cemu su kao Milosevicevi ko-zaverenici navedena imena 12 od ukupno 15 osoba nabrojanih u optuznici za zlocine u Hrvatskoj.

Prema Haskoj optuznici, cilj zlocinackog poduhvata ovih zaverenika bilo je "prisilno raseljavanje vecine hrvatskog i ostalog nesrpskog stanovnistva sa priblizno jedne trecine teritorije Republike Hrvatske, iz oblasti koju su nameravali da ucine delom nove drzave pod srpskom dominacijom".

Milosevic je, navodi se u optuznici, imao "efektivnu kontrolu ili presudan uticaj" nad svim navedenim zaverenicima, pa je otuda sam, ili uz njihovu pomoc, kontrolisao srpske snage kojima je bilo povereno ostvarivanje ciljeva zajednickog zlocinackog poduhvata.

Srpske snage, ukljucene u jedinice JNA, lokalne jedinice TO, kao i jedinice TO iz Srbije i Crne Gore, te policijske i paravojne jedinice lokalnog i srbijanskog Ministarstva unutrasnjih poslova (MUP), izvrsile su napade i preuzele kontrolu nad gradovima, selima i naseobinama u delovima Hrvatske. Nakon zauzimanja, srpske snage su, u saradnji sa vlastima lokalnih Srba, uspostavile rezim progona sa ciljem da Hrvati i ostalo nesrpsko civilno stanovnistvo budu proterani sa tih teritorija.

Rezultat ovakvog zlocinackog poduhvata bilo je ubistvo na stotine hrvatskih i drugih nesrpskih civila (u aneksu optuznice navedena su imena 694 zrtve iz Vukovara, Dubrovnika, Dalja, Erduta, Skabrnje i drugih hrvatskih mesta), deportacija ili prisilno raseljavanje najmanje njih 170.000, kao i hapsenje i nezakonito pritvaranje ili drzanje u nehumanim uslovima nekoliko hiljada gradjana. Zapravo je, na teritoriji samoproklamovane "Republike Srpske Krajine", prakticno celokupno nesrpsko stanovnistvo bilo prisilno raseljeno, deportovano ili ubijeno.

U ukupno 32 tacke, Milosevic se optuzuje za teske povrede Zenevske konvencije, krsenja zakona i obicaja ratovanja, kao i za progon na politickim, rasnim i verskim osnovama, istrebljenje, namerno lisavanje zivota, nezakonito pritvaranje, mucenje i deportaciju stanovnistva, i bezobzirno unistavanje ili prisvajanje imovine.

Zanimljivo je da mu sudije nisu zakazale zasebno prvo pojavljivanje, vec su odlucile da se o navodima iz "hrvatske optuznice" Milosevic izjasni - ili da barem bude pozvan da se izjasni - na Konferenciji o stanju u postupku koja je jos ranije bila zakazana za 29. oktobar.

Moze se samo nagadjati da li su tim odlaganjem sudije htele da Milosevicu daju vise vremena da se upozna s optuznicom i eventualno revidira svoj stav prema "laznim optuzbama", ili su tako postupile kako bi optuzenom uskratile dodatnu priliku za novo "politicko pozoriste" u haskoj sudnici.

A kakvu ce predstavu Milosevic prirediti, ili pokusati da priredi, na svom trecem pojavljivanju pred haskim sudijama i svetskom javnoscu - ostaje da se vidi.

Mirko Klarin je visi urednik IWPR za pitanja Tribunala za ratne zlocine i glavni urednik novinske agencije SENSE.