Tenzije u Bugarskoj Crkvi dostizu vrhunac

Masivni mesingani svecnjak, drveni krst velicine coveka, nekoliko ikona odstampanih na sjajnoj hartiji i velika bugarska zastava, to je sve sto je ostalo od imovine vise od stotine pravoslavnih svestenika, nakon sto ih je policija izbacila iz zgrade crkve prosle nedelje.

Sklonjeni pod zeleno-beli sator, ovi predmeti sada cine deo improvizovanog oltara na jednom velikom trgu u bugarskoj prestonici Sofiji.

Svestenici, sledbenici Inokentija, lidera “alternativne” Bugarske pravoslavne crkve, koja je u konkurentskom odnosu prema zvanicnoj crkvi, kampuju na trgu zajedno sa svojom pastvom.

Ovaj prostor koji se nalazi tacno preko puta zgrade sinoda zvanicne crkve, posluzio je prosle nedelje kao mesto obavljanja nekoliko vencanja, na kojima su izbaceni svestenici vrsili ceremonije pod vedrim nebom nakon sto im je onemoguceno koriscenje prostorija koje su nekada koristili.

Postavljeno je dvadeset belih ulicnih klupa za one koji prisustvuju sluzbi, kao i dva pokretna toaleta. U drugim satoru nalazi se spavaonica za svestenike.

Sveti rat u Bugarskoj naglo je eskalirao prosle sedmice, nakon sto je patrijarh Maksim, sef zvanicne crkve, ostvario stratesku pravnu pobedu u dugotrajnom sukobu oko vlasnistva nad crkvenom imovinom.

Odluka drzavnog tuzioca republike u Maksimovu korist imala je za rezultat upad policije 21. jula, kada je vise od 200 zgrada koje su koristili Inokentijevi sledbenici predato Maksimovom sinodu.

Operacija je otpocela rano ujutro i vodjena je simultano u vecini spornih zgrada, a u vise njih je prekinuta jutarnja sluzba.

Ana-Marija, stara 15 godina, jedna od malobrojnih mladih osoba na trgu, izjavila je da je njen brat posmatrao upad u crkvu Bogorodicinog uspenja u koju je odlazila njena porodica. “Moj brat je otisao u crkvu da zapali svecu i video da dolazi policija”, rekla je ona.

”Kasnije sam se pridruzila grupi od oko tridesetk ljudi koji su stajali ispred u pokusaju da je zastite. Ali, nista nismo mogli uciniti. Videli smo kako policija bije naseg paroha, mada se on ponasao miroljubivo. Oborili su ga na zemlju, petorica njih, i tukli ga dok mu nisu polomili nos.”

Prema iskazima nekoliko svdoka, borba za ovu crkvu bila je nasilna. Nakon sto je jedan covek sa nozem zapretio da ce izvrsiti samoubistvo, policija je ustuknula, ali onda su mu drugi ljudi iz gomile oduzeli noz i policija je nastavila akciju.

Taj covek je uhapsen zajedno sa parohom i jos dvojicom prisutnih. Mada su ubrzo svi oslobodjeni, paroh Hristo Pisarev je otisao u bolnicu da bi dobio medicinsko uverenje da su mu u ovoj akciji polomljeni nos i nekoliko zuba.

Ovi dogadjaji su izazvali bes kod mnogih Bugara, ukljucujuci i ljude koji ne pripadaju nijednoj crkvi. Intelektualci, politicari i novinari osudili su postupak policije i drzavnog tuzioca koji je naredio akciju, kao i vladu zato sto je to dozvolila.

Ministar pravde Anton Stankov izjavio je da se vlada nije mogla mesati u sprovodjenje odluke drzavnog tuzioca koja je doneta u skladu sa zakonom koji je usvojila skupstina, u ovom slucaju, prema Zakonu o veri iz decembra 2002.

Koreni aktulenog crkvenog rata u Bugarskoj sezu u proslost do epohe komunizma, kada je crkva bila podredjena drzavi.

Prema misljenju Hrista Matanova, istoricara sa Univerziteta u Sofiji, crkva je bila neposredno kontrolisana od strane Komunisticke partije i tajne policije, Komiteta za drzavnu bezbednost, poznatog po skracenici KDS.

Vlada je na vodece funkcije namerno postavljala crkvene zvanicnike poznate po korumpiranosti ili one koji su bili diskreditovani, da bi mogla da ih ucenjuje. Maksimovi kriticari kazu da je i on imenovan po tim kriterijumima.

Posle pada komunistickog rezima 1989. godine, mnogi vernici u Bugarskoj napali su Maksima kao nekoga ko je zaostao iz komunisticke ere i zahtevali njegovu smenu.

Godine 1992, vladina komisija za religiju proglasila je Maksima nelegitimnim i imenovala Pimena, deklarisanog nekomunistu, za novog poglavara crkve.

Ali, Maksim je odbio da se povinuje ovoj odluci i pravoslavna crkva se prakticno podelila na dva dela, pri cemu su i jedna i druga strana odbijale da razgovaraju sa drugom stranom.

Pimenov sinod je vremenom rastao i do 2004. godine obuhvatao je 200 crkava, sto je priblizno jedna sestina ukupnog broja crkava u Bugarskoj.

Raskol se produbljivao, pobunjeni svestenici su poceli da opsedaju neke manastire, a kaludjeri odeveni u crne mantije poceli su da se medjusobno gadjaju kamenicama, na nevericu i zabavu posmatraca.

Izmedju dva sinoda nema nikakvih teoloskih razlika. Sukob nije cak ni jasno politicki obojen, mada se Maksim, kao poglavar postavljen u komunistickoj eri, vidi kao neko ko je pozicioniran levo od centra, dok su njegovi rivali desno od centra.

Godine 1999, Pimena je zamenio Inokentije, ali tenzije su se i dalje produbljivale. Godine 2002, pripadnici Maksimovog krila cak su bili optuzeni da su ubili svestenika iz “alterntivnog” sinoda zbog imovinskog spora oko manastira Sveti Pantelejmon u blizini Banskog, juzno od Sofije.

Prema Zakonu o veri iz 2002. godine, sve verske institucije bile su duzne da se registruju kod sudova, sa izuzetkom Bugarske pravoslavne crkve. Ali, zakon nije precizirao da li je to crkva koju predvodi Maksim, ili neka druga.

Posledna pravna odluka, kojom se alternativna crkva lisava svoje imovine, verovatno nece doprineti smirivanju sukoba. Inokentijevo svestenstvo rutinski opisuje Maksima kao antihrista, deli karikature na kojima je on prikazan kao sovjetski ruski general, sa crvenom petokrakom, sto znaci da bi poljubiti ruku njemu bilo isto sto i poljubiti “ruku Moskvi”.

U svom kampu preko puta Maksimovog sinoda okacili su veliki transparent na kojem pise “Izbacite komuniste iz crkve”, i ponavljaju da nikada nece prihvatiti Maksima kao poglavara Bugarske pravoslavne crkve.

Maksimovi sledbenici su jednako odlucni. Optuzujuci Inokentijevo svestenstvo za nezakonito uzurpiranje njihove imovine, oni dodaju i optuzbe za povezanost rivala sa svetom kriminala.

Ivan Zelev, direktor vladinog direktorata za veru, pokazivao je sklonost da stane na stranu Maksimove crkve. Nedavno je izjavio da se samo 30 od 200 zgrada u posedu pobunjene crkve koristi za vrsenje crkvene sluzbe. Izjavio je da ostale zgrade koriste za sticanja finansijske koristi.

Tvrdnje obe strane tesko je dokazati na sudu. Nakon sto je drzava vratila nezavisnost Bugarskoj pravoslavnoj crkvi devedesetih godina, ona se odrekla prava da intervenise ili se mesa u crkvena finansijska ili imovinska pitanja.

Posto drzava nema pravo da kontrolise crkveno knjigovodstvo, kaze Hristo Matanov, crkva je postala predmet glasina i spekulacija da sluzi za pranje novca i druge nezakonite finansijske operacije.

”Istina je da nema pouzdanih izvora za ovu vrstu informacija i ma koliko ove optuzbe izgledale zasnovano, nema nacina da se one provere”, izjavio je Matanov.

Manjina Bugara koji odlaze u crkvu uglavnom je nezainteresovana za sporove oko imovine. “Ove crkve je sagradio narod i one treba da sluze narodu”, izjavila je tinejdzerka Ana-Marija. “Maksima sigurno nije izabrao narod.”

Cak i bez krova nad glavom, pripadnici alternativne crkve ostaju odlucni u nameri da nastave borbu, bez obzira na odluku najviseg pravnog autoriteta u zemlji.

”Zalili smo se protiv odluke drzavnog tuzioca, mada ne verujem da ce je on samostalno preinaciti”, izjavio je paroh Kamen Barakov, istaknuti svestenik u redovima otpadnika.

”Vise se uzdam u pritisak drustva. Mi svakako necemo odustati. Mozda je referendum jedino resenje.”

Albena Skodrova je redovni saradnik IWPR.